ეთიკა, როგორც მეცნიერება

დასაწყისისთის კარგი იქნება თუ მორალურ ფილოსოფიის ზოგად ჩარჩოს შევქმნით, იმ მონახაზს იმ პრინციპებს და მიდგომებს, რომლის დახმარებითაც ხსენებული დარგი ითავსებს სამეცნიერო ხასაითს, ზოგადი თვალსაზრისით, საკამოდ რთულია მორალური მიდგომები იმგვარ სამეცნიერო წრეში მოაქციო, როგორსაც თუნდაც სხვა უფრო ზუსტი მეცნიერებები ითავსებენ, იქნება ეს გეომეტრია, გეოლოგია თუ სხვა მსგავსი ტიპის მიმდინარეობები. მეცნიერების სირთულე და კომპლექსურობა ძირითად შემთხვევაში მაინც განისაზღვრება იმ ინტერესის სფეროს სპეციფიკით, რომლითაც დარგი არის დაინტერესებული და იმ საგანთა ქცევის მრავალფეროვნებით, რომლებიც კვლევის პროცესში ყველაზე მნიშვნელოვან როლს თამაშბენ. მორალური კვლევა საკუთარ თავში უპირველესად მოიაზრებს ადამინის ქცევის გაანალიზებას, ადამიანის ქცევა კი, ბუნებრივი სამაყროს, ალბათ, ერთ-ერთ ყველაზე ნაკლებად პროგნოზირებად მოვლენას წარმოადგენს, თუმცა, ამის მიუხედავად, მეცნიერთა გარკვეული ნაწილი მაინც მიიჩნევს, რომ გარკვეული თავლსაზრისით მორალური კვლევა მაინც შეიძლება საკუთარ თავში მოიაზრებდეს იმ კრიტერიუმებს, რომლებიც საკმარისი იქნება მისთვის სამეცნიერო სტატუსის გარკვეული ფორმის მინიჭებისთვის მაინც. მაგალითად, არსებობს ჩატარებული კვლევის სანდოობის შემფასებელი რამდნეიმე ძირითადი კრიტერიუმი, რომლებიც საკუთარ თავში რამდენიმე ძირითად კომპონენეტს აერთიანებს, პირველი ეს არის კვლევის ზოგადობა, ანუ ჩატარებული კვლევა ნებისმიერ შემთხვევაში და გარემოში უნდა ავლენდეს იმ შედეგს, რომლსაც იგი ერთ კონკრეტულ ვითარებაში ამჟღავნებს, მეორე კრიტერიუმად მიიჩნევა კვლევის განმეორებადობა, ანუ ერთხელ ჩატარებული კვლევა და მისი შედეგი განსხვავებულ ვითარებაში განსახვავებული ავტორის მიერ უნდა ექვემდებარებოდეს კვლავინდებურად წარმატებით განხორციელების საშუალებას. მრავლისმომცველი კვლევისა და მსჯელობის გარეშეც, ალბათ, მარტივი მისახვედრია, რომ მორალურ ცნებებზე მსჯელობის დროს და გარკვეულ მოვლენებზე სამეცნიერო აზრის დამტკიცებისას მსგავსი ტიპის კრიტერიუმების კვლევასთან თავსებადობა რთული და შეიძლება ზოგჯერ წამროუდგენელიც კი გახდეს, კვლავინდებურად ადამინური ქცევის კომპლექსურობისა და ნაკლებ პროგნოზირებოდობის გათვალსიიწნებით, თუმცა აქვე უნდა ვხვდებოდეთ იმასაც, რომ კვლევის პროცესში შედეგი არ წამროაგდენს ამოსავალ წერტილს, არანაკლებ და შესაძლებელია უფრო მეტ მნიშვნელობასაც ითავსებს ის მეთოდები, რომლებსაც მკვლევარები და სამეცნიერო მუშაკები განსხვავბეულ იდეათა კონსტრუირების დროს იყენებენ, გამომდნიარე აქედან, მორალური ფილოსოფია დგას საკვლევი მოდელის ურყევ და უცვლელ პრინციპზე, დარგში ჩართული ყველა მეცნიერი თანაბრად იზიარებს აზრს, რომ კვლევის პროცესში გამოიყენებს იმგვარ ცნებებს, რომლეთა აღიარებას არანაირი საფრთხე და ეჭვი შეტანის მცდელობა არ ემუქრება, მეცნიერები ამჟაღვენებნ სანდოობის საკამოდ მაღალ ხარისხს, როდესაც საუბარი ეხება კვლევის პროცესში გამოყენებულ ზოგად პრინციპებს, ისინი თანხმდებიან, რომ ლოგიკური აზროვნევის წესი თუ საღ აზრზე დაფუძნებული მსჯელობა კვლევის შემადგენელი ის უცვლელი ელემენტებია, რომლეთა გარეშეც რაიმე სახის გამოკვლევის ჩატარებას უბრალოდ აზრი ექნება დაკარგული. შესაბამისად, დავის უმთავრეს საგანს ამ შემთხვევაში წარმოადგნეს მეთოდი. მეთოდი შესაძლებელია სხვადასხვაგვარი არსებობდეს, განსხვავებულ მდგომარეობაში მეცნიერები განსხვავებული მეთოდის დახმარებით ცდილობენ დასახული მიზნის მიღწევას, გამომდინარე აქედან, სწორედ კვლევის სტილი და მიდგომა წარმოადგენს, თორემ ძირითადი პრინციპები ამ შემთხვევაშიც საკმაოდ მკვეთრად არის გამოხატული. Ბუნებრივია, მორალურ ფილოსოფიაში არსებობს მოვლენები და დავის საგნები, რომელთა გარშემო კონსკენსუსი ჯერ კიდევ არ არის მიღწეული, ეთიკური კვლევა ბუნებრივი კვლევის მსგავსად პროგრესის, აქაც არსებობს მოსაზრება, რომ ნახსნები პროგრესი ნაკლებად შესამჩნევია ან საერთოდ არ არსებობს, თუმცა თუ წარსულ გამოცდილებას გადავავლებთ თვალს ადვილად დავინახავთ (ფუკუიამას ისტორიის დასარულის თეორიის და მსგავსი ფუნდამენტური თუ რადიკალური მოსაზრებების გვერდის ავლითაც კი), რომ ცნებები, რომლესაც საზოგადოება დღეს შეუცვლელად მიიჩნევს, სწორედ ამგავრ ფილოსოფიურ ნაშრომებში გამოიკვეთა და შემდგომ მიიღო საზოგადოებრივი ნდობის ხარისხის ის მაჩვენებლი, რომლესაც დღესდღეისობით ამჟღავნებს, რომც ჩავთვალოთ, რომ ეთიკურ კვლევაში პროგრესი არ არსებობს ამ შემთხვევაში უკვე მეტი ყურადღება უნდა მივაქციოთ იმ მიზეზსა თუ ახსნას, რომლის გამოც ეს შედეგი ვერ ვლინდება, ზემოთ მრავალჯერ ვთქვით, რომ მორალური ,,მეცნიერება” იკვლევს ადამინის ქცევას და ხშირად ავალდებულებს მას გააკეთოს ისეთი რამ, რაც მისთვის მიუღებელი და ნაკლებად საინტერესოა, გამომდნიარე აქედან, ემპირიული სფეროს მკვლევართათვის უფრო მარტივი არის, როგორც პროგრესისი ჩვენება, ისე ამ პროგრესისი აკუმულირება, ამის გარდა რიგ მორალურ დილემებზე საკამოდ აქტიურად მოქმედებს სოციალურ გარემოში მიმდინარე პროცესები და ის პოლიტიკური ცვლილებები, რომლებიც საზოგადოებრივ სფეროში მიმდნიარეობს. მაგალითად, რამდენიმე საუკუნის წინ ევთანაზიასთან დაკავშირებით არსებობდა მკაცრად უარყოფითი და დოგმატური დამოკიდებულება, განსხვავებით თანამედროვე პერიოდისგან, როდესაც პოლიტიკური ინსტიტუტების განვითარებამ და ჯანდაცვის სფეროს გაფართოვებამ მოიტანა იმგვარი შედეგები და ისეთი ხარჯები, რომლეთა გადახდაც საზოგადოებას ხშირად არ სურდა, შესაბამისად დისკურსი ამ თემაზე უფრო მეტად გამძაფრდა და მორალური კვლევის ჩარჩო და მისდამი ინეტრესი უფრო მეტად გაიზარდა, აქედან გამომდინარე, პროგრესი უკვე უფრო მეტად ცალსახა და თავლსაჩინოა. Ამის შემდგომ, უფორ მეტად გასაგებია თუ რატომ ურთულდება ეთიკას საკუთარი თავის სამეცნიერო სფეროში ინტეგრირება, დებატები, რომლებიც ემპირიულ სამეცნიერო წრეებში ვლინდება უფრო ადვილად ექვემდებარება გადაჭრას და მასზე შედარებით ნაკლები ფაქტორი ახდენს ზეგავლენას, თუმცა , როგორც ზემოთ თქმულმა მონახაზმა გვაჩვენა სირთულეების მიუხედავად, ამ სფეროს უგულვებელყოფა და სამეცნიერო სტატუსისგან დისტანცირება მაინც არ წარმოადგენს სწორ ნაბიჯს, ეთიკა არის მეცნიერება, რომელიც ეხება კვლევისთვის, ალბათ, ყველაზე მოუხერხებელ არსებას, ადამიანს, უფრო ზუსტად, ადამიანის ქცევას, რომლის გარშემო სამეცნიერო დასკვნის აგება იმაზე მეტად რთულია, ვიდრე გადაჭრა დებატი თუ რისგან წარმოიქმნება სხივი ტალღებისგან თუ უმცირესი ნაწილაკებისგან, ამ უკანასკნელის გასარკვევად მეცნიერებს უფრო სტაბილური ზედაპირიც გააჩნიათ და მიღწეული პროგრესისი ჩვენებაც უფრო ნაკლები დაბრკოლებების გარეშე ძალუძს.

ამ ნაწილში მოკლედ შევეცდები იმ რამდენიმე ძირითადი მიდგომის დემონსტრირებას, რომელზე დაყრდნობითაც მორალური ფილოსოფოსები ცდილობენ საკუთარი ნაშრომების აგებას, სადაც უფრო თვალნათლივ გამოჩდნება თუ რომელ სფეროებში ჩნდება დებატის შრეები და რა მეთოდოლოგიურ ნაკლს პოულობენ სხვადსხვა ფილოსოფიური სკოლის მიმდევრები ერთმანეთის დამოკიდებულებაში, თითქმის ყველა მათგანში ადვილად დავინახავთ, რომ საუბარი არ მიდის იმაზე, შეესაბამება თუ არა ესა თუ ის მიდგომა ზემოთ ნახსენებ ძირითად პრინციპებს, მათი განხილვის დროს თითქმის ვერ შევხვდებით შემთხვევას, როდესაც ორი სხვადასხვა ავტორი ერთი და იმავე მეთოდის გამოყენებით სხვადსხვა შედეგამდე არის მისული და ამ შედეგის დაპირისპირების წყალობით იბადება დებატის საწყისი, უკლებლივ ყველა შემთხვევაში დავა და კრიტიკა წყდება იმ დროს, როდესაც თეორიის ან სკოლის მიდგომაში ნაპოვნია ლოგიკური წინააღმდეგობა ან სხვა მსგავსი ტიპის დაბრკოლება. მაგალითისთვის ავიღოთ რელატივიზმის შემთხვევა, რელატავისიტური მიდგომის ზოგადი ჩარჩოს მიხედვით არ არსებობს ერთი ჭეშმარიტი მორალური კოდი, ნებისმიერი ქცევა შესაძლოა ჩაითვალოს სწორად ან არასწორად, კარგად თუ ცუდად, მხოლოდ კონკრეტული შემთხვევიდან გამომდნიარე. რელატივისტური მიდგომა თავის მხრივ იყოფა ორ ძირითად სკოლად: პერსონალურ რელატივიზმად და სოციალურ რელატივიზმად, ორივე მათგანი საკუთარ თავში განსხვავებულ სირთულეს ამჟღავნებს, მაგალითისთვის, სოციალურ რელატივიზმში გაუგებარია თუ რა სოციალური ინსტიტუტი ზემოქმედებს ადმაიანზე, აქვს მას რელიგიური, კლასობრივი თუ სხვა ფორმა. ასევე, საკმაოდ კონტროვერსულია, როგორ იცვლება ეს გავლენა, მაგალითად, კალიფორნიაში ცხოვრების დროს ექნება თუ არა ადამიანს ერთი ტიპის მორალური კოდი, ხოლო ნევადაში გადასვლის შემდგომ შეიცვლება თუ არა ავტომატურად ნახსენები დამოკიდებულება, ასევე რა სახის უმრავლესობა ჭირდება ნორმას, რათა იგი გახდეს სოციუმისთვის მისაღები, მაგალითად, აბორტის საკითხთან მიმართებით თუ პოპულაცია ავლენს 51 პროცენტიან მხარდაჭერას შეიძლება თუ არა მხარდაჭერის ეს დოზა ჩაითვალოს საზოგადოებრივ დამოკიდებულებად და ა.შ.

პერსონალური რელატივიზმის შემთხვევაში საქმე უფრო რთულადაც არის, ამ შემთხვევაში საერთოდ ძნელი წარმოსადგენია რაიმე სახის მორალური დისკუსიის წარმოება, ერთადერთი დებულება, რომელიც ამ მიდგომის მატარებელმა ადამიანმა შეიძლება იქონიოს კვლავ პერსონალური მიდგომის საზღვრებში ექცევა, ჩვენ არ შეიძლება ვთქვათ, რომ ზოგადად იგივე ძალადობა მიუღებელი ქცევაა, ანუ ამ შემთხვევაში ზოგადი მსჯელობის წარმოება თითქმის შეუძლებელია, ვინაიდან ამგვარი ზოგადი ჭეშმარიტება უბრალოდ არ არსებობს, ასევე ცალკე საკითხია ტოლერანტობის პრინციპი და იმის შესაძლებლობა, რომ ადამიანი თუნდაც ამ ტოლერანტობის პრინციპს შეეწინააღმდეგოს.

საბოლოოდ, შეიძლება ითქვას, რომ რიგი სირთულეების გათვალისიწინებით მორალური ფილოსოფია შეიძლება ჩაითვალოს სამეცნიერო დისციპლინად, ზემოთ მოყვანილი მაგალითები ნათლად გვიჩვენებს იმ მიზეზებს თუ რატომ იჩენენ სხვა სამეცნიერო წრეები მის მიმართ სკეპტიკურ ხასაითს და რა სირთულეებს დაძლევა უწევს ამ მეცნიერების მიმდვეარ მკვლევრებს ყოველდღიური სამსახურის შესრულების დროს.