სამართლებრივი ნორმებისა და ბედნიერების დაპირისპირება

უტილიტარისტები ამბობდნენ, რომ მოქმედების მორალური ღირებულება მისი შედეგით განისაზღვრება. მათთვის მნიშვნელოვანია არა პროცესი, არამედ შედეგი. პროცესში მომხდარ ნებისმიერ მოვლენას შეიძლება ერქვას „მორალური“, თუ მას სხვა ადამიანებისთვის სარგებელი მოაქვს.

მნიშვნელოვანია ბედნიერების, როგოც ცნების, სამართალთან და უფლებებთან დაკავშირება. დაისმება კითხვა: არის თუ არა სამართლებრივი ნორმები ბედნიერების მთავარი წყარო და საერთოდ, რა კავშირია მათ შორის? პლატონი თავის პოლიტიკურ თეორიებში დიალოგის დროს სოკრატეს შემდეგ რამეს ათქმევინებს: კანონი არა მხოლოდ აუცილებელი, არამედ საკმარისია ბედნიერებისთვისო. პოლიტიკური კუთხით თუ შევხედავთ, ერთი მხრივ, სოკრატეს ეს მოსაზრება გამართლებულია, რადგან სამართლებრივი ნორმები არეგულირებს და აწესრიგებს ადამიანთა ქცევას როგორც სოციალურ, ისე პოლიტიკურ კონტექსტში და უფრო მცირეა უკანონობით გამოწვეული უბედურების ალბათობაც. თუმცა ლეგიტიმური იქნება, თუ ვიკითხავთ, ყველა ნორმის ფარგლებში ხდება ისე, რომ კანონი ბედნიერებაზე მაღლა დგება? ყველა ნორმა სულაც არაა კონცენტირებული ბედნიერებაზე და მითუმეტეს, მაქსიმალურ ბედნიერებაზე. დღევანდელი გადმოსახედიდან რომელიმე კანონს თუ ავიღებთ, რომელიც მაგალითად მშვიდობაზეა პასუხისმებელი, სულაც ვერ მივალთ იქამდე, რომ ის ბედნიერების მომტანია. ომი, დაპირისპირება შეიძლება იყოს უბედურების მომტანი, მაგრამ მშვიდობას ყოველთვის ბედნიერება არ მოაქვს.

უტილიტარისტული შეხედულება, ვფიქრობ, პლატონისგან განსხვავებულად  აღიქვამს ამ საკითხს . იგი ამბობს, რომ არ აქვს მნიშვნელობა პროცესს, მთავარია შედეგი. ანუ ის პროცესი, ქმედება, რომელსაც შეუძლია, ბედნირება მოუტანოს ადამინს, თავშივე გამართლებულია და მისი მორალური ღირებულება ფასდება იმით, თუ რა სიკეთე მოაქვს ადამიანისთვის. შეიძლება ითქვას, რომ არსებობს უტილიტარისტებსა და პლატონს შორის კვეთა, რადგან ორივე მხარის საბოლოო მიზანი არის ბედნიერება და ისინი ეძებენ ამ ბედნიერებამდე მისასველელ გზას. მილერი ამბობდა, რომ უფლებები ვერასდროს აჯობებს მაქსიმალურ ბედნიერებას მაშინ, როცა ეს უკანასკნელი ყოველთვის ახერხებს ამასო. მილერის ეს შეხედულებაც ცხადად უპირისპირდება პლატონს.  ვფიქრობ, ამ საკითხში მილერის პოზიცია უფრო არსებითია, რადგან ბედნიერების ცნება მანამდე არსებობდა, ვიდრე სამართალი იარსებებდა, ანუ ის ადამიანთან ერთად გაჩნდა და იმდენად ბუნებრივი და ახლობელია მისთვის, რომ შეუძლებელია სამართალი მასზე მაღლა იდგეს. სამართლებრივი ნორმების დაპირისპირებით მაქსიმალურ ბედნიერებასთან აუცილებლად მივალთ შემდეგ შედეგამდე: სამართლებრივი ნორმები დაიჩაგრება.

მინდა ჰედონისტებზეც ვთქვა ორიოდ სიტყვა. ისინი ფიქრობდნენ, რომ ბედნიერება თავისთავად სწორი და კარგია. ეს მოსაზრება ზუსტად ეხმიანება ჩემ მიერ ზემოთ ნახსნებ არგუმენტს. ვფიქრობ, რომ ყველაფერი, რაც ადამიანს დაბადებიდან, ბუნებრივად და ხელშეუხებლად გააჩნია, სწორია, რადგან ასე რომ არ იყოს, მაშინ მისი არსებობის სისწორეც ეჭვქვეშ დადგებოდა. ბედნიერების შეგრძნება კი, ვგონებ, ყველაზე უფრო ადამიანური და ბუნებრივი განცდაა. იგი არ ექვემდებარება არც ნორმებს და არც ჩარჩოებს. შეუძლებელია, რომელიმე ნორმამ ადამიანის ბედნიერების ხარისხი განსაზღვროს ან, მითუმეტეს, მასზე მაღლა დადგეს. ყველა ნორმა ხელოვნურადაა შექმნილი და შეიძლება ითქვას, ადამიანის ბუნება მას გარკვეულწილად ემიჯნება კიდეც.

ბედნიერების ფონზე სამართლებრივი ნორმების სრულად გაუფასურება სწორი არ არის, რადგან მაშინ ყოველგვარ ჩარევას, ნორმას აზრი ეკარგება და უფასურდება. აუცილებელია ბალანსი, რომელიც დაგვეხმარება, გავმიჯნოთ ერთმანეთისგან სამართლებრივი ნორმებისა და ბედნიერების ღირებულება. რა არის უფრო ფასეული და საერთოდ, არის თუ არა აუცილებელი ერთმა მეორე დაჯაბნოს. ვფიქრობ, სამართლებრივი ნორმების არსებობა, ცხადია, ბუნებრივად ისეთივე აუცილებელია, როგორც ბედნიერების შეგრძნება ადამიანთათვის. ანუ, პლატონის რადიკალური პოზიცია ბოლომდე მართებული არ უნდა იყოს, რადგან მას ბედნიერების აუცილებელ პირობად კანონს მიიჩნევს და მისთვის ჩემ მიერ ზემოთ ნახსენები ბალანსი სრულიად უცხოა. ხოლო მილერისა და ჰედონისტების აზრი თავის თავში მეტ სიცხადეს შეიცავს, რადგან მათი პოზიცია ადამიანურ ბუნებასთან უფრო ახლოსაა, არც ზედმეტად რადიკალურია და მათში ბალანსიც არსებობს, რომელიც სამართლებრივ ნორმებსა და ბედნიერებას შორის კავშირს არ წყვეტს.