It’s not a crime to be a divergent

ადამიანს გააჩნია უნიკალური უნარი, რომ ცხოვრება რაც შეიძლება მეტად გაირთულო. ყველა ცოცხალი ორგანიზმი მიისწრაფვის იმისკენ, რომ მისთვის საჭირო რამ მიიღოს ყველაზე მარტივად და ოპტიმალურად, მაგრამ არა ადამიანი. ადამიანმა აუცილებლად უნდა შექმნას წესები, კანონები, შეზღუდვები. Მისცეს სხვა ადამიანებს საშუალება, რომ მათ გადაწყვიტონ მისი ბედი, მათ მიუსაჯონ სასჯელი, მათ დააჯილდოვონ სასარგებლო საქმისთვის და ამ ყველაფერს ისინი სახელმწიფოს ეძახიან.

ჩემზე ჭკვიან ადამიანებს დავესესხები და ვიტყვი, რომ იდეალური მმართველობა ჯერ არ გამოუგონებიათ და ალბათ ვერც გამოიგონებენ. თუმცა ალბათ ისტორიიდან და თუნდაც დღესდღეობით განვითარებული მოვლენებიდან გამომდინარე, კაცობრიობის წინაშე დასმულ ერთ-ერთ ყველაზე მწვავედ დასმულ საკითხად მივიჩნევ პიროვნების ინდივილუალურობის შენარჩუნების საკითხს. ჩემი პირადი აზრით, ინდივიდუალურობა არის სწორედ ის ფაქტორი, რომელიც პროგრესისაკენ გვიბიძგებს. Სწორედ განსხვავებული მოსაზრება გვაფიქრებს იმ საკითხებზე, რომლებზეც აქამდე არ გვიფიქრია და რაც არ უნდა პარადოქსული იყოს, სწორედ განსხავებულად მოაზროვნე ადამიანებმა შექმნეს სახელმწიფოები, სადაც სურდათ, რომ ერთნაირად მოაზროვნე ადამიანებს ეცხოვრათ. 

ამ შემთხვევაში, მინდა განვიხილო პრობლემები კონსეკვენციალიზმში, დეონტოლოგიასა და ბუნებით სამართალში ადამიანის ინდივიდუალურობის აღქმის კუთხით. 

კონსეკვენციალიზმისთვის მთავარია ჯამური კეთილდღეობა, შესაბამისად, ცალკეული პიროვნების ინტერესებს ნაკლები ყურადღება ენიჭებათ. შეიძლება მოცემულ მიმართებაზე გაგვახსენდეს მემარცხენეობა. არაერთი იდეალური სახელმწიფოს შექმნის მცდელობა ყოფილა მემარცხენეობის საფუძველზე, თუმცა ყველა მათგანი კრახით დასრულდა. ვფიქრობ იმიტომ, რომ ადამიანი არ არის რობოტი, რომლის დაპროგრამებასაც შეძლებ შენი საჭიროებებიდან გამომდინარე. ადამიანი არის ჩამოუყალიბებელი, გაურკვეველი და ფართო ინტერესების მქონე არსება, რომელიც ერთ ყუთში ვერ იჯდება მთელი ცხოვრება. შეიძლება, რომ ერთ დღეს რაც მიაჩნდა სწორი, მეორე დღეს სრულიად აფსურდად მოეჩვენოს და ჩვენ ვერასდროს გავიგებთ, რა იყო ჭეშმარიტად სწორი და რა - არასწორი. 

Მეორე მხრივ გვაქვს ბუნებითი სამართლის ცნება, რომელიც გვეუბნება, რომ ყველა ადამიანს აქვს რაღაც გარკვეული ღირებუნებები, რომლებიც ნებისმიერი ინდივიდისთვის შეუცვლელია. ვფიქრობ, ამ შემთხვევაშიც ვაწყდებით ინდივიდუალურობის დაუფასებლობის პრობლემას, რადგან ამ იდეოლოგიის თვალსაზრისით არცერთი ადამიანი არ იბადება სუფთა ფურცლით, არამედ ყველა მათგანს მოყვება გარკვეული ინსტრუქცია, რაც, გარკვეულწილად, თავისუფალი აზროვნების ფენომენს აკნინებს. არაა აუცილებელი, რომ ვიღაც ადამიანისთვის ლოგიკური იყოს ის ყველაფერი, რასაც ადამიანთა უმრავლესობა ლოგიკურად მიიჩნევს. რატომღაც დღემდე დევიაცია მსოფლიოს უმრავლესობისთვის მიუღებლად მიიჩნევა, მაშინ, როცა სწორედ დევიანტი ადამიანებისგან იწყება თუნდაც დიდი რევოლუციები და გადატრიალებები, რომლებმაც დღეს ჩვენ აქამდე მოგვიყვანეს.

დეონტოლოგიასაც გააჩნია გარკვეული ლაფსუსები, როგორიცაა კონკრეტული წესების არსებობა, რომელთაგან გადახვევაც დაუშვებელია ნებისმიერ სიტუაციაში. ვფიქრობ ეს უკანასკნელი უარყოფს ადამიანის რაციონალურობის განცდის არსებობას. უარყოფს იმას, რომ ადამიანს თავად შეუძლია განსაჯოს და გადაწყვიტოს, რა იქნება მისთვის უკეთესი. Რა დადებით და უარყოფით შედეგებს მოუტანს მას გარკვეული მოქმედება. ვფიქრობ, გარკვეულ შემთხვევაში კონკრეტული მითითებები, ბრძანებები და წესები არ არის ეფექტური, თუნდაც იმიტომ, რომ ეს მითითებები, ბრძანებები და წესებიც სწორედ ისეთივე ადამიანების მიერ იქნა შექმნილი, როგორებმაც ამ ყოველივეს უნდა მისდიონ.  

საბოლოოდ მინდა ვთქვა, რომ საჭიროა ადამიანის ინდივიდუალურობის წარმოჩენასა და გაღვივებას სახელმწიფომ საკმარისი ყურადღება მიაქციოს, რადგან არავინ იცის, რამდენ სიკეთეს მოუტანს ეს ყოველივე არა მხოლოდ ცალკეულ ინდივიდს, არამედ მთლიანად მსოფლიოს.

...და მაშინ რა არის გამოსავალი?

ადამიანის ცხოვრებაში ძალიან დიდი როლი სახელმწიფოს ენიჭება. მისი წყობა, იდეოლოგია, პრინციპები მეტად განსაზღვრავს საზოგადოების ცხოვრებას. მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოს ცნება უკვე საუკუნეებია არსებობს და კაცობრიობას აქვს მრავალწლიანი გამოცდილება მსოფლიოს სხვადასხვა წერტილსა თუ დროში, მაინც ძალიან რთულია განსაზღვრა იმისა, თუ რა ტიპის სახელმწიფოს არსებობა არის ყველაზე ეფექტური და „კარგი“. ადამიანები დღემდე ვერ თანხმდებიან იმაზე, თუ როგორია ე.წ იდეალური სახელმწიფო; ამ „იდეალურობაში“ კი პირველ რიგში, ჩემი აზრით, იგულისხმება ის, თუ რამდენად საჭირო და სასარგებლო გადაწყვეტილებები მიიღება ხალხის, ინდივიდების კეთილდღეობისთვის. სწორედ ამ საკითხზე საუბრისას, არისტოტელე აღნიშნავს, რომ „საუკეთესო“ სახელმწიფო, უპირველეს ყოვლისა, არის სახე ცხოვრების წესისა, რომელიც 1. ხელმისაწვდომია მოსახლეობის უდიდესი ნაწილისთვის და 2. მისაღებია სახელმწიფოთა დიდი ნაწილისთვის.
მართალია, არ არსებობს ასე უნივერსალურად ჩამოყალიბებული და მიღებული სისტემა, რომელსაც უპირობოდ საუკეთესოს ეტიკეტი შეიძლება მივაკეროთ, თუმცა მაინც შეგვიძლია ვისაუბროთ გარკვეულ პრინციპებზე, რომელთა არსებობის გარეშეც, ვფიქრობ, ძალიან რთული, შეუძლებელი თუ არა, იქნება „იდეალური“ სახელმწიფოს მდგომარეობის მიღწევა. მაგალითად, იმისათვის, რომ სახელმწიფოში არსებული მდგომარეობა იყოს სტაბილური და იქ მცხოვრებ ხალხს ჰქონდეს ჰარმონიულად თანაცხოვრების შესაძლებლობა, მნიშვნელოვანი ფაქტორია, რომ იყოს შეძლებისდაგვარად მაქსიმალური თანასწორობის დონე საზოგადოებაში.
კანონი უნდა იყოს უზენაესი - გათვალისწინებული იყოს ის პრინციპები, რასაც დეონტოლოგიური მსოფლმხედველობა გვთავაზობს, თუმცაღა, რა საკვირველია, იმ საზღვრების ფარგლებში, სადამდეც არ მოხდება ინდივიდთა თავისუფლების „არასწორი“ შეზღუდვა. სახელმწიფო ხელისუფლებაში მყოფმა ძალამ, ვფიქრობ, აუცილებლად უნდა დაიცვას ადამიანის სიცოცხლის უფლება და ყველასთვის უზრუნველყოს განათლების მიღება-გაღების უფლებაც და შექმნას ცხოვრებისთვის უსაფრთხო გარემო; ე.ი გათვალისწინებული უნდა იყოს ბუნებითი სამართლის პრინციპებიც. ყურადღებამისაქცევია, ასევე, ქონების ფაქტორიც - საჭიროა, რომ მოქალაქეები ელემენტარული საარსებო მინიმუმის შესაბამის ფინანსურ მდგომარეობას მაინც ფლობდნენ. თუმცაღა, ჩემთვის ყველაზე საინტერესო არის რაღაც ორი რადიკალური მხარის საკითხი; და სანამ კონკრეტულად ამ საკითხის შესახებ ვისაუბრებდე, აღვნიშნავდი, რომ არისტოტელე სახელმწიფოთა ორ ძირითად სახეს - დემოკრატიასა და ოლიგარქიას გამოყოფს; დანარჩენ წყობებს კი უბრალოდ მათ „გადახრად“ მიიჩნევს. აღნიშნულ სისტემათა განხილვა, მგონი რომ დაგვეხმარება სურათის უკეთ დანახვასა და აღქმაში. მაგალითად, ავიღოთ ოლიგარქია - ვფიქრობ, არაა რთული იმაზე საუბარი, თუ რა უარყოფითი მხარე ახასიათებს მას; ის გულისხმობს ერთი მდიდარი სოციალური ჯგუფის პრივილეგიას, რომელსაც მთელი ძალაუფლება აქვს თავმოყრილი და, ფაქტობრივად, უგულებელყოფს მოსახლეობის ღარიბ ფენას, რომლის წევრებსაც არ ეძლევათ შესაძლებლობა, მიიღონ მონაწილეობა ქვეყნის მართვაში. ეს კი აბსურდულია და შეუძლებელია მსგავს პირობებში სახელმწიფომ „კარგ“ მდგომარეობას მიაღწიოს, ვინაიდან ღარიბები, როგორც წესი, სწორედაც რომ მოსახლეობის უმრავლესობას თუ არა, საკმაოდ დიდ ნაწილს მაინც წარმადგენენ და ხალხის ამხელა ნაწილის ინტერესების სრული იგნორირებით არამგონია სასურველი შედეგი დაიდოს. დემოკრატიაც კი, რომელიც ერთი შეხედვით სისწორეს ქადაგებს და მისთვის ინდივიდია მნშვნელოვანი, ხასიათდება ხარვეზებით; მართალია, ამ დროს კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღებისას უმრავლესობის აზრის გათვალისწინება ხდება, თუმცა ეს ნებისმიერ სიტუაციაში მაინც და მაინც კარგ რამეს არ ნიშნავს - ჩვეულებრივად არსებობს იმის შანსი, რომ ამ უმრავლესობის აზრი სულაც არ იყო „სწორი“ და სპეციფიკური სიტუაციისთვის საუკეთესო გადაწყვეტა; ეს კი საბოლოო ჯამში უარყოფითად აისახება ქვეყნის განვითარებაზე. ამავდროულად, იჩაგრებიან უმცირესობის წარმომადგენლებიც, რომელთა ინტერესები და არჩევანის თავისუფლება, როგორც ვნახეთ, იგნორირებული რჩება. როგორც არისტოტელე ამბობს, ერთ მათგანს მორჩილება არ შეუძლია, მეორეს კი მორჩილების გარეშე არსებობა და ცუდია, როგორც პირველი მახასიათებელი, ისევე - მეორე.
მაშინ რა არის გამოსავალი? უგულებელვყოთ ორივე ზემოთ აღნიშნული სისტემა და მოვიფიქროთ რაიმე სხვა? ჩემი აზრით, მიუხედავად იმ ნაკლოვანებებისა, რის შესახებაც უკვე ვისაუბრე, „საუკეთესო“ ვარიანტი იქნებოდა არა უშუალოდ ამ სისტემათა სრული უარყოფა, არამედ პირიქით - მათი „ნაზავი“. ვგულისხმობ, რომ შეგვიძლია ორივე მათგანიდან ავიღოთ კარგი, ადამიანებისა და სახელმწიფოს კეთილდღეობისთვის სასურველი ნაწილები და ვიმოქმედოთ იმ პრინციპის შესაბამისად, რომელსაც კონსეკვენციალიზმი გვთავაზობს („greatest good for the greatest number”); შევეცადოთ, ისინი მაქსიმალურად გავფილტროთ იმ კომპონენტებისგან, რომელთა ერთიანობაც უარყოფით მხარეს ქმნის. სწორედ მსგავს რამეს გვთავაზობს არისტოტელე - განვსაზღვროთ და ავირჩიოთ ოქროს შუალედი ყველა სიტუაციაში. ნებისმიერ რადიკალურ მხარეზე არჩევანის შეჩერება მას სახელმწიფოსთვის ზიანის მომტანად ესახება და აღიარებს ე.წ შუალედური მდგომარეობის უზენაესობას.

მე ვარ პატრიოტი, მაშასადამე ვარ ნაციონალისტი (?)

Patriotism is when love of your own people comes first; nationalism, when hate for people other than your own comes first. - შარლ დე გოლი

ალბათ თითქმის ყველა ადამიანს გააჩნია განსაკუთრებული გრძნობა იმ ადგილის მიმართ, სადაც დაიბადა. ის ადგილი, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ყოველთვის ჩვენს ნაწილად რჩება. დღეს ტერმინი ნაციონალიზმი და პატრიოტიზმი თითქმის სინონიმურ კონტექსტში გამოიყენება, თუმცა ეს ორი საკმაოდ განსხვავდება ერთმანეთისგან. ნაციონალიზმი შეგვიძლია განვმარტოთ, როგორც „რომელიმე ერის ანუ „ნაციის“ მიმართ ერთგულება და თავდადება“, მაგრამ ეს განმარტება მხოლოდ ზედაპირულია. ნაციონალიზმი პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური იდეოლოგიაა. მისი მთავარი ბუნება კი კონკრეტული ერის ინტერესების დაცვასა და ხელშეწყობაში მდგომარეობს.

პატრიოტიზმიც, ნაციონალიზმიც მსგავსად ქვეყნისთვის თავდადებას და მხარდაჭერას გულისხმობს, თუმცა ნაციონალიზმისგან განსხვავებით ის პოლიტიკური მოძრაობის სახეს ნაკლებად იღებს.

უდავოა, რომ ამ ორ ტერმინს მრავალი საერთო აქვთ, თუმცა, დროთა განმავლობაში, სიტყვა „ნაციონალიზმმა“ უფრო რადიკალური აზრი შეიძინა და თუკი პატრიოტიზმი ქვეყნის სიყვარულს აღნიშნავს, ნაციონალიზმი ამასთან ერთად სხვა ქვეყნების, ხალხის და კულტურის სიძულვილსაც მოიცავს. მასში ჩანერგილია ის იდეა, რომ ერთი ერი სხვებზე მაღლა დგას. ის უფრო მეტად ფოკუსირდება ნაციონალური კულტურის, იდენტობის და ინტერესების გავრცელებაზე და სწორედ ეს განასხვავებს მას პატრიოტიზმისგან.

ჯორჯ ორუელი ამ ორი ტერმინის შორის განსხვავების საჩვენებლად მათ აღწერდა, როგორც შემტევ და თავდაცვით დამოკიდებულებებს. ნაციონალიზმს ძალაუფლება სურს, მას უნდა რომ მისი ერი ყველაზე ძლევამოსილი და პრესტიჟული იყოს. ხოლო პატრიოტიზმი არ ცდილობს ამ იდეოლოგიის სხვა ერებისთვის თავზე მოხვევას.  

ამ ორი ტერმინის განსხვავების დანახვაში, ვფიქრობ, მათი ეთიკური კუთხით მიმოხილვა უფრო დაგვეხმარება.

ზოგიერთი თანამედროვე ფილოსოფოსი პატრიოტულ მოვალეობას მისი კარგი შედეგებით ხსნის, შესაბამისად, კონსეკვენციალიზმის ჭრილში ამართლებს. პატრიოტიზმი გავალდებულებს რომ იმოღვაწეო ისე, რომ შენს ქვეყანას არგო, შესაბამისად, პატრიოტ ადამიანებს თანამემამულეების მიმართაც კეთილი განწყობა უვითარდებათ. თუკი პატრიოტული სულისკვეთებით აღვსილი ადამიანი იმაზე მეტად შეიწუხებს თავს თანამემამულის დახმარებისთვის, ვიდრე უცხო ქვეყნის მცხოვრები ადამიანის დახმარებისთვის შეიწუხებდა, ამით საყოველთაო კეთილდღეობასაც მაინც გაზრდის და ქვეყანასაც დაეხმარება. ხოლო ნაციონალიზმი, იმის მიუხედავად, რომ ერთი შეხედვით საკუთარი ქვეყნის დახმარებით კარგ შედეგს იღებს, მისი რადიკალური ფორმა სხვა ერების ჩაგვრით გამოიხატება, რაც საყოველთაო სიკეთის გაზრდის ნაცვლად ერებს შორის დაპირისპირებას წარმოქმნის, შესაბამისად ეს იდეოლოგია მისი უარყოფითი შედეგის გამო კონსეკვენციალისტური ეთიკური თეორიის მიხედვით ვერ გამართლდება.

რაც შეეხება დეონტოლოგიურ ეთიკურ თეორიას, მისი ცნობილი მხარდამჭერი, იმანუელ კანტი, თავის კატეგორიული იმპერატივით გვეუბნება, რომ ყველა ადამიანი ერთმანეთის თანასწორი უნდა იყოს და სხვას არ უნდა გავუკეთოთ ის, რაც არ გვინდა რომ ჩვენ გაგვიკეთონ. ეს ნაციონალისტურ იდეებთან წინააღმდეგობაში მოდის, რადგან ნაციონალიზმი, როგორც უკვე ვახსენე, წინ აყენებს თავის ერს, ხოლო სხვა ერის წარმომადგენლებს აკნინებს. პატრიოტიზმი, მისგან განსხვავებით, მხოლოდ საკუთარი ერის პატივისცემისკენ მოგვიწოდებს, რაც არც კანტის კატეგორიულ იმპერატივს და არც დეონტოლოგიურ უნივერსალურ წესებს არ არღვევს.

იმის მიუხედავად, რომ ერთი შეხედვით პატრიოტიზმსა და ნაციონალიზმს ერთმანეთისგან ბევრი არაფერი განასხვავებთ, მათი ეთიკურ ჭრილში განხილვისა და დაკვირვების შემდეგ მათ შორის განსხვავება ბევრად უფრო ნათლად წარმოგვიდგება. შეიძლება ჩავთვალოთ კიდეც რომ ნაციონალიზმი პატრიოტიზმია, ეთიკური ნორმების დაცვის გარეშე.

რატომ სახელმწიფო?

რა არის სახელმიწიფო და რატომ წარმოიქმნა მისი შექმნის საჭიროება ადამიანთა ცხოვრებაში? ეს საკითხი საუკუნეთა განმავლობაში ერთ-ერთი აქტიური განხილვის საგანი გახლდათ. მართლაც საინტერესოა, სახელმწიფოს შექმნა ხომ გულისხმობს ადამინთა მიერ თავიანთი უფლებების ნაწილი დათმობას - რა მიზეზი შეიძლება არსებობდეს ამ დათმობაზე წასასვლელად. ამ კითხვაზე პასუხის ძიება შეიძლება ანტიკური ფილოსოფიიდან დავიწყოთ. არისტოტელეს აზრით, სახელმწიფო შექმნილია მასში მცხოვრები ადამიანების კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად. ხელისუფლება უნდა ემსახურებოდეს მის მოქალაქეებს და აძლევდეს საშუალებას, იცხოვრონ ისე, როგორც მათ სურთ და "უმჯობესია, რომ ბატონობდეს კანონი და არა რომელიმე ერთი მოქალაქე". სხვა ეპოქებში სახელმწიფოს შექმნის მიზეზად ღვთიური ძალა მიაჩნდათ, მისი მეთაურის ვინაობის ლეგიტიმაციაც ამ გზით ხდებოდა. 

თუმცა, მოგვიანებით მოაზროვნეებმა დაიწყეს სახელმწიფოს შექმნის თეორიის სხვაგვარად წარმოჩენა. ამ მხრივ საინტერესოა ჯონ ლოკისა და თომას ჰობსის ნააზრევები. სახელმწიფოს არარსებობის პირობებში ადამიანები არიან ბუნებით მდგომარეობაში, როდესაც აქვთ აბსოლუტური თავისუფლება, აქვთ საშუალება მოიმოქმედონ ნებისმიერი რამ, რაც მოესურვებათ. ასეთი სრული ქაოსის პირობებში ადამიანები საფრთხის წინაშე დგანან - თუ მე მაქვს საშუალება და არაფერი მზღუდავს იმისგან, რომ რაც მომინდება ის გავაკეთო, და იმავე მდგომარეობაში იმყოფება ჩემს გარშემო არსებული ნებისმიერი ადამიანი, ბუნებრივია, ჩნდება საფრთხე, რომ ადამიანები ერთმანეთის სიცოცხლეს, საკუთრებასა და თავისუფლებას შეზღუდავენ, უსამართლობა, უწესრიგობა დაისადგურებს, თავს ვერავინ ვეღარ იგრძნობს უსაფრთხოდ და ადამიანის ერთადერთი საზრუნავი ფიზიკური გადარჩენა იქნება, ის ვეღარ განვითარდება სხვაგვარად. ლოკი თვლის, რომ ასეთ პირობებში ადამიანები ამ ყველაფერს გაიაზრებენ და უმთავრესი უფლებების - სიცოცხლის, თავისუფლებისა და საკუთრების დასაცავად შექმნიან სახელმწიფოს თავისი განსაზღვრული კანონებით. ამ სოციალური კონტრაქტის დროს ჩვენ ვთმობთ ჩვენი თავისუფლების ნაწილს იმ ხარჯზე, რომ ცხოვრება უსაფრთხოდ გავაგრძელოთ, მოგვეცეს განვითარების საშუალება და მუდმივ შიშში არ გვიწევდეს არსებობა. 

შეგვიძლია ეს საკითხი კონსეკვენციალიზმისა და უტილიტარიზმის ჭრილში განვიხილოთ, რომელიც გულისხმობს იმ ძირითად იდეას, რომ მოქმედების მორალურობასა და სისწორეს განსაზღვრავს მხოლოდ და მხოლოდ მისი შედეგი. კონკრეტული ქმედება აუცილებლად უნდა ახდენდეს საზოგადო ბედნიერების, საყოველთაო კეთილდღეობის მაქსიმიზებას. თუ ჩვენ საკუთარ უფლებებისა და თავისუფლების ნაწილს ვთმობთ უფრო დიდი საზოგადო კეთილდღეობის, უსაფრთხოებისა და განვითარების პერსპექტივის მოსაპოვებლად, კონსეკვენციალისტური მოძღვრება აუცილებლად გაიზიარებს ამ შეხედულებას. შესაბამისად, სახელმწიფოს ამ ფორმით არსებობა ამ მოძღვრების გადმოსახედიდან გამართებული იქნება.

ასევე, აღნიშნული საკითხი გავშალოთ დეონტოლოგიური მოძღვრების შესაბამსიადაც, რომელიც ქმედების სისწორეს განსაზღვრავს არა შედეგის, არამედ იმის მიხედვით, თუ რამდენად შეესაბამება ის იმპერატიული ხასიათის ნორმების ერთობლიობას. მთავარი დატვირთვა მიზეზებსა და მოვალეობებზეა. სახელმწიფოს შექმნისას უზენაესი ხდება კანონები, რომლებიც გვიცავენ ჩვენი სიცოცხლის, საკუთრებისა და თავისუფლების შეზღუდვისგან, ამიტომ, სახელმწიფოს შექმნის კონცეფცია დეონტოლოგიური ფილოსოფიისთვისაც მისაღები და გამართლებული იქნება. 

ხოლო, რაც შეეხება ბუნებითი სამართლის თეორიას, მისი მიხედვით ყველა ადამიანი ფლობს თანდაყოლილ და გაუსხვისებელ უფლებას, რომლის ქონაც გამომდინარეობს მხოლოდ მისი ადამიანური საწყისებიდან და სახელმწიფოს არ აქვს მისი მინიჭების თუ ჩამორთმევის უფლება. ამგვარ თანდაყოლილ უფლებებს განეკუთვნება სიცოცხლის დაცვა და შენარჩუნება, რეპროდუქცია და შთამომავლობის ერუდირება, ღმერთის შეცნობა და თაყვანისცემა, საზოგადოებაში ცხოვრება. ადამიანები ამ ძირითადი მცნებებით უნდა ხელმძღვანელობდნენ, სახელმწიფოს შექმნის ძირითად არსშიც მოიაზრება იმ პირობების შექმნა, როცა ადამიანებს შეეძლებათ ამ თანდაყოლილი უფლებების რეალიზება, შესაბამისად ეს თეორიაც ჰარმონიულია სახელმწიფოს შექმნის იდეასთან.

საბოლოოდ, შეიძლება ვთქვათ, რომ სახელმწიფოს შექმნის იდეას, რომელიც ჩვენს მიერ თავისუფლების ნაწილის დათმობას გულისხმობს, სხვადასხვა ფილოსოფია შესაძლოა სხვადასხვაგვარად მოვარგოთ. 

სახელმწიფო- გალია თუ თავისუფლების გარანტი?

ადამიანი სოციალური ცხოველია, რომელშიც ოდითგანვე დევს ურთიერთობების, კომუნიკაციის სურვილი- ეს ჩვენთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია- ამის ისტორიული მტკიცებულებაც გვაქვს- ეტაპობრივად იმქნებოდა სხვადსხვა სახის კომუნა, როგორებიცაა პირველყოფილი ჯოგი, გვარი, თემი, ტომი, ტომთა კავშირი და საბოლოოდ, ხალხთა გაერთიანების უმაღლესი საფეხური- სახელმწიფო. ყოველივე ეს დასტურია,იმისა,  რომ ადამიანებს უერთმანეთოდ არ შეუძლიათ.

სახელმწიფოს ჩამოყალიბებასთან ერთად ადამიანს უყალიბდებოდა მორალური შეხედულებები, რომელიც დროთა განმავლობაში განივრცო და საერთო სახე მიიღო- ასე შეიქმნა რელიგიები, რომლებიც მთლიანად მორალურ დოგმებზეა დაფუძებული და კონკრეტული რელიგიის მიმდევრებიც უკლებლივ ყველაფერს იზიარებენ, ანუ მათ საერთო მსოფლმხედველობა გააჩნიათ. Ადამიანის გონებრივმა განვითარებამ ისინი ღირებულებებზეც დააფიქრა- აღმოჩნდა, რომ ხშირ შემთხვევაში ისინიც ემთხვეოდა- მაგალითად ისეთი ცნებები როგორებიცაა სიკეთე, სიყვარული, თავისუფლება ყველა ერში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს- მათ უძღვნიან მწერლები უკვდავ რომანებს, პოეტები კი ლექსებს. Სწორედ ასეთ საერთო ღირებეულებზე შეთანხმებით შეიქმნა სახელმწიფოები, სადაც ხალხმა გადაწყვიტა დაეცვა ყოველივე ეს და მშვიდობიანად თანაეცხოვრათ, თუმცა რამდენად ითვალისწინებს სახელმწიფო ჩემს მიერ ზემოჩამოთვლილის უკანასკნელ ღირებულებას- თავისუფლებას? Უზრუნველყოფს კი?

Უტილიტარისტული თეორიის მიხედვით, იმისთვის, რომ სახელმწიფომ მაქსიმალურ განვითარებას მიაღწიოს, უპირველეს ყოვლისა პირველ ადგილას უნდა დააყენოს არა ინდივიდუალური, არამედ საერთო კეთილდღეობა, ანუ უტილიტარისტებისთვის მთავარია შედეგი. Ერთ-ერთი ცნობილი უტილიტარისტი, ნიკოლო მაკიაველი მიიჩნევს, რომ მიზანი ამართლებს საშუალებას და სწორედ ამიტომ , კარგმა მმართველმა, ძალ-ღონე არ უნდა დაიშუროს მიზნისთვოს- თუკი საქმე ქვეყნის კეთილდღეობას ეხება და მისი ბედი მმართველის ქმედებაზეა დამოკიდებული, საჭიროებისამებრ, მას უნდა შეეძლოს ამორალური ქმედებების ჩადენაც კი, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მორალურ კანონებზე მიყოლა, შესაძლოა, ერისთვის სავალალო შედეგებით დამთვარდეს. გამოდის , რომ “კეთილი” მიზნის მისაღწევად ხანდახან ბოროტებაც უნდა ჩაიდინო- ბოროტებით კი სხვისი უფლებებლი და თავისუფლება ილახება- აი სად ვხვდებით წინაღობას- აქ ჩნდება მორალის დილემა. Სწორია კი, სხვისი გაწირვა თუნდაც საერთო მიზნისთვის? Იმანულ კანტი იტყოდა, რომ არა, ეს არასწორია. Კანტი დეონტოლოგიის მიმდევარი გახლდათ, ანუ იგი ფიქრობდა, რომ არსებობს სწორი და არასწორი, და რომ ყველა ადამიანმა, ვინაიდან მოაზროვნე არსებაა, იცის მათი ერთმანეთისგან გარჩევა. Ასე, რომ თუკი სასწორზე იდებოდა ერთი ადამიანის და ასი ადამიანის სიცოცხლე, არჩევნის გაკეთების აუცილებლობის შემთხვევაში კანტი არ მიანიჭებდა უპირატესობას ერთის სიკვდილს უმრავლესობის გადასარჩენად( საინტერესოა, რას იზამდა), უტულიტარისტი კი დაუფიქრებლად გაწირავდა იმ ერთს. მოვისურვებდით კი ისეთ ქვეყანაში ცხოვრებას, სადაც ჩვენი სიცოცხლის მნიშვნელობა რაოდენობებით განისაზღვრება? კარგი კითხვაა. 

Ბუნებითი სამართლის თეორიის მიხედვით არსებობს ისეთი ღირებულებები და შეხედულებები, რომლებიც ადამიანს  ბუნებისგან/ ღმერთისგან აქვს ბოძებული და ეს მათში ოდითგანვეა დაპროგრამებული- ერთ-ერთი ასეთი ღირებულება, სწორედაც, რომ თავისუფლებაა- ეს არის ის, რაც ყველა ადამიანის უფლებაა და რისი შეზღუდვაც არ შეიძლება, თუმცა ასეთმა აზროვნებამ შესაძლოა ფატალურ შედეგებამდეც მიგვიყვანოს- უსაზღვრო თავისუფლებას თავაშვებულობა და ქაოსი შეამოაქვს, რაც საზოგადოებისთის დამღუპველია, რადგან მთავარი, რაზეც საზოგადოება, შესაბამისად, სახელმწიფო დგას, ეს წესრიგია- ირღვევა წესრიგი, ირღვევა ქვეყნის საყრდენიც. 

Სწორედ ასეთი ურთიერთიწააღმდეგობების თავიდან ასაცილებლად შეიქმნა კანონები- საერთო შეთანხმებები წესებზე, რამაც უნდა უზრუნველყოს ეს წესრიგი. კანონებზე  მიყოლა, ავტომატურად ნიშნავს გარკვეულ თავისუფლებებზე უარის თქმას, თუმცა ეს ხდება იმიტომ , რომ ერთმანეთი დავიცვათ, ანუ გამოდის, რომ ერთმანეთის შესანარჩუნებლად საკუთარ სრულ თავისუფლებაზე უნდა  ვთვქვათ უარი. 

Პირადად ჩემთვის ეს მისაღებია- არ არსებობს არაფერი მუქთად, ყველაფერს თავისი ფასი აქვს- სიცოცხლის ფასი სიკვდილია, საზოგადოებაში ცხოვრების ფასი კი ურთიერთდათმობები, სწორედ ამიტომ ვფიქრობ, რომ სახელმწიფო ყველაზე რაციონალური საზოგადოებრივი გამოგონებაა, რაც კი ოდესმე კაცობრიობას შეუქმნია, სადაც თავისუფალი ხარ იმდენად, რამდენადაც ადამიანს შეჰფერის, ვინაიდან და რადგანაც, მჯერა, რომ ჩვენი თავისუფლება მთავრდება იქ, სადაც სხვისი იწყება.

                                                                                                                           Ანა მოწერელია.

Უხილავი ერთიანობა და წარმოსახვითი ნდობა

Ნაციონალიზმი და სახელმწიფოებრივი იდენტობა ყოველთვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი და პრიორიტეტული საკითხი იყო არამარტო საქართველოში, არამედ მთელ მსოფლიოში. Ამას ერთგვარი კულტურული მემკვიდრეობის სახე აქვს მიღებული, რაც გულისხმობს პატრიოტიზმის, უხილავი ერთგულების, ქვეყნის და ადამიანის განსაკუთრებულ, წარმოსახვით, თუმცა საკმაოდ ძლიერ კავშირს. Ნაციონალიზმი და ეროვნება მუდმივად ისეთივე განმსაზღვრელი იყო ადამიანის, როგორც სქესი და ასაკი, რაც აჩენს კითხვებს: რატომაა ეს მოჩვენებითი ერთიანობა ამდენად მნიშვნელოვანი და რა იწვევს ადამიანებში ამდენად ღრმა და აუხსნელ გრძნობას ქვეყნის და თავიანთი ეროვნების ხალხის მიმართ?

Ნაციონალიზმის მნიშვნელობის გაგება ისეთ კომპლექსურ და მნიშვნელოვან საკითხებს ეხება, როგორიცაა რელიგია, ადამიანთა უცნაური ბუნება, ერთგულების და მეგობრობის ღირებულებები და უნიკალურობა. Ყველა ეროვნების ადამიანი მიიჩნევს, რომ მისი საზოგადოება და სახელმწიფო განსხვავებული, უნიკალურია სხვისგან და ზოგ შემთხვევაში, ხშირად თავიანთ ქვეყანას სუპერიორადაც კი მიიჩნევენ ხოლმე. Საქმე იმაშია, რომ ადამიანები დაბადებიდან, გაუცნობიერებლად ვიზიარებთ იმ განცდას, რასაც ეროვნება ქვია და დროთა განმავლობაში ეს იდეოლოგიადაც გარდაიქმნება.  Ჩემი აზრით, ეს იმ უხილავი უსაფრთხოების, თვითიდენტიფიკაციის, გაზიარებული პრობლემებისა, ყოველდღიურობის და ბუნებრივი მიკუთვნებულობით არის გამოწვეული, რასაც თითოეულს პატრიოტიზმი თუ საკუთარი ეროვნება გვიქმნის.

Სახელმწიფოს ეს უცნაური განცდა ჩემი აზრით ადამიანთა ბუნების ახნის ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა. Როგორც ბენედიქტ ანდერსონი ხსნის, ეს სოციო-კულტურული მოჩვენებითი ერთიანობაა: მიუხედავად იმისა, რომ შეუძლებელია ადამიანმა თავისი ეროვნების გამზიარებელთა ნახევარი მაინც გაიცნოს, ეს უხილავი ჯაჭვი მაინც არსებობს და ყველგან განაგრძობს არსებობას “ღრმა და ჰორიზონტალური” სიყვარულის და ნდობის სახით. Ამასთან ერთად, რა არის ერი და ქვეყანა თუ არა მხოლოდ ტერიტორისაა, სადაც ადამიანები უბრალო საზოგადოებას აყალიბებენ?

Მიუხედავად იმისა, რომ ნაციონალიზმი, წარმოსახვითი, მოჩვენებითი ერთიანობაა, ადამიანთათვის თვითიდენტიფიკაცია და მიკუთვნებულობა არსებობისთვის აუცილებელია. Ნაციონალიზმი თავიდანვე გვეუბნება, როგორი შეგვიძლია ვიყოთ, რა შეიძლება გვახასიათებდეს და ბუნებრივია, ეს ჩვენთვის ყველაფერს ამარტივებს. Ყოველდღიურად გაზიარებული პრობლემები, ერთი და იმავე გარემოში და სისტემაში ცხოვრება ადამიანებს აახლოვებს და თავს გაგებულად აგრძნობინებს. Კულტურული და სოციალური ახლობლობა, ერთი და იმავე ფიქრები, გაზიარებული ღირებულებები და პრიორიტეტები, ნდობის და ერთგულების ეს უნიკალური განცდა ქმნის ჩვენში ნაციონალიზმს და სწორედ ამ განსაკუთრებულობის შეგრძნებას, რაც ჩემი აზრით, ადამიანთა ცხოვრებას შედარებით მარტივად და კომფორტულად აქცევს. 

Გარკვეულწილად ეროვნება და ნაციონალიზმის ეს განსაკუთრებული მნიშვნელობა საზოგადოებაში შეიძლება რელიგიასთან დავაკავშიროთ. Რელიგიაც ისეთი დამაკავშირებელ ხიდად იქცევა ხშირად ადამიანებისთვის, როგორც ნაციონალიზმი და გაზიარებული ტერიტორია. Პატრიოტიზმი, ისევე როგორც რწმენა ადამიანებში გაუცნობიერელ ღირებულებებსა და იდეალებს აჩენს იმ დონემდე, რომ ადამიანები მათ გამო მზად არიან მოკვდნენ. Ამა თუ იმ რელიგიის მიმდევრებს ისევე მიაჩნიათ საკუთარი მრწამსი განსაკუთრებული, როგორც ადამიანებს თავიანთი ერი და ის ისევე განმსაზღვრელი ხდება ჩვენი პიროვნების და ღირებულებების, როგორც ნაციონალობა. Ეს გამაერთიანებელი საზოგადოებები, წრეები და ზოგადად, ერთიანობა ჩემი აზრით, საკმაოდ ლამაზი და დამამშვიდებელია. Ეს ნიშნავს, რომ Ადამიანები ცდილობენ საერთო იპოვონ ერთმანეთთან, ერთად იბრძოლონ საერთო მიზნებისთვის და ასე იგრძნონ თავი კომფორტულად და საჭიროდ იქ, რაც საერთოდ არც არსებობს. 

Საბოლოო ჯამში, ნაციონალიზმის და ამ ამხანაგობის განცდა უხსოვარი დროიდან მოდის დღემდე და მუდმივად ვითარდება, ამის მიზეზი კი ჩემი აზრით, ადამიანთა ბუნებიდან გამომდინარე აშკარაცაა: სახელმწიფოები და საზოგადოებები იხვეწებიან, ცდილობენ უკეთესები იყვნენ და განვითარდნენ. Მიუხედავად იმისა, რომ ეს მოჩვენებითი ერთიანობაა და ტერიტორიული ფაქტორის გარდა ჩვენ ერთმანეთთან საერთო არაფერი გვაქვს, ვფიქრობ იმის ცოდნა, რომ არიან ადამიანები ვისაც ზუსტად ესმით ჩემი, ვისი ნდობაც შემიძლია, ვინც იმავე სიტუაციაში არიან როგორც მე და იმავე პრობლემებს ებრძვიან, ძალიან ადამიანური და დამამშვიდებელი განცდაა. ღირებულებებისთვის და საკაცობრიო პროგრესისთვის ბრძოლისთვის კი ერთი ინდივიდი საკმარისი არასოდესაა.

პატრიოტული თავგანწირვა

საკუთარი ქვეყნის, მიწა-წყლის ერთგულება ის ღირსებაა, რომელსაც საუკუნეების განმავლობაში, სხვადასხვა საზოგადოებაში აღიარებენ და ხშირად მოითხოვენ კიდეც.  ერთია სიყვარული, ერთგულება, მაგრამ სულ სხვაა საერთო ისტორიის, მეხსიერებისა თუ კულტურის მქონე ხალხისთვის თავგანწირვა, საკუთარ სიცოცხლეზე უარის თქმა. მე პირადად აღმაფრთოვანებს ის ადამიანები, რომლებსაც შეუძლიათ არსებობის დიად ჩვეულებაზე უარის თქმა კონკრეტული იდეის გამო, მაგრამ ჩვენი ბლოგისთვის მნიშვნელოვანია პირადი შეხედულებებისა და მიმართებებისგან სრულიად ნეიტრალურებმა განვიხილოთ პატრიოტული თავგანწირვა კონსეკვენციალიზმის, დეონტოლოგიისა და ბუნებრივი სამართლის ჭრილში. 

აღნიშნული მიზნისთვის განვიხილოთ ჰიპოთეტური სიტუაცია,  რომელშიც მოვლენები შემდეგი ფორმით ვითარდება: საომარი სიტუაციის დროს გამოუცდელი ახალგაზრდა საკუთარი სურვილით მიდის საბრძოლველად, რათა დაიცვას  თავისი ქვეყანა. გამოუცდელობის თუ სხვა რამ მიზეზთა გამო იგი ომში იღუპება. თუ ყოველგვარი აღტკინების გარეშე განვიხილავთ აღნიშნულ მოვლენას,  დავინახავთ ცალსახა შედეგს, რომ პატრიოტული სულისკვეთებით ნაკარნახევ მოვლენას (ომში წასვლას) შეეწირა ახალგაზრდა ადამიანის სიცოცხლე.  ჩვენ უნდა განვიხილოთ რამდენად მართებული და ღირებულია მსგავსი ქმედება. 

კონსეკვენციალიზმი ის ეთიკური თეორიაა, რომლისთვისაც უმნიშვნელოვანესია არა მოტივი, მიზეზი, არამედ შედეგი.  როდესაც მოქმედების მართებულობას განვიხილავთ, ამ თეორიის მიხედვით აზრს კარგავს ყოველგვარი შინაგანი მიმართება, ემოცია, აღმატებული იდეა, რომელიც ადამიანს მოქმედებისკენ უბიძგებს. ერთადერთი რაც აღნიშვნას იმსახურებს არის შედეგი. ჩვენ მიერ ნახსენები ჯარისკაცი, სრულიად გამოუცდელი, ახალგაზრდა ადამიანია, რომელიც ომში წოდებიდან,  მოვალეობიდან გამომდინარე კი არ მიდის, არამედ თავისი ნებით და სურვილით. ასეთ შემთხვევაში ორმაგად იზრდება ფატალური შემთხვევის, ომში დაღუპვის რისკი. ჩნდება კითხვა,  რამდენად მართებულია საკუთარი ქვეყნის დაცვით, პატრიოტული სულისკვეთებით აღტკნილებული ადამიანის მოქმედება? როგორც უკვე აღვნიშნეთ, კონსეკვენციალიზმის მიხედვით, ის ფაქტი რომ ადამიანი  ქვეყნის სიყვარულით, მისი დაცვის იდეით მოქმედებს მნიშვნელობას მოკლებულია, ჩვენ უნდა განვიხილოთ შედეგი. შედეგი კი ამ სიტუაციაში ორგვარია, ერთი მხრივ იგი მიემართება უშუალოდ ამ ადამიანს, ხოლო მეორე მხრივ საომარ მდგომარეობას. ზოგადად, ერთი ადამიანი იშვიათად ცვლის ომის მიმართულებას, გამოუცდელ ჯარისკაცს კი ეს  არ შეუძლია. შესაბამისად,  მისი ომში ჩართვა არაფრის მომცემია და საუკეთესო შემთხვევაში  მივყავართ ნულოვან შედეგთან. თუ ინდივიდუალურ შედეგსაც განვიხილავთ, დავინახავთ რომ საქმე გვაქვს სიცოცხლის მოსპობასთან, რაც თავისთავად არ არის კარგი, შესაბამისად, კონსეკვენციალიზმის თეორიიდან გამომდინარე შეუძლებელია აღნიშნულ ქმედებას მართებული ეწოდოს.  პატრიოტული სულისკვეთებით გამოწვეულ თავგანწირვას კონსეკვენციალიზმის მიხედვით აზრი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ექნება თუ მას რაიმე ღირებული, მასშტაბური შედეგი მოჰყვება, მაგრამ ცალკეული ადამიანის შემთხვევაში ეს ფაქტობრივად შეუძლებელია. 

კონსეკვენციალიზმისგან განსხვავაბული ხედვა აქვს დეონტოლოგიას. კანტის მიხედვით, შედეგზე მეტად გაცილებით მნიშვნელოვანია ის თუ რამ გამოიწვია მოქმედება, იყო თუ არა მისი მიზეზი ვალდებულება, პასუხისმგებლობის გრძნობა. პატრიოტიზმი ის  ფენომენია, რომლის დროსაც ადამიანი ზუსტად რომ პასუხისმგებლობას გრძნობს სამშობლოს, გარემოცვის, მიწა-წყლის მიმართ და სწორედ ამ სიყვარულთან თანაზიარი პასუხისმგებლობით მოქმედებს.  ჩვენი ჯარისკაცის უკიდურესად კონკრეტულ შემთხვევაში,  დეონტოლოგიური ხედვით, მნიშვნელობა არ აქვს შედეგს, თუნდაც ის სიკვდილს გულისხმობდეს, მთავარი მოტივი და ის ვალდებულების გრძნობაა, რომელიც უნივერსალურად ახასიათებს ადამიანს საკუთარი სამშობლოს წინაშე. ამ შემთხვევაში, დეონტოლოგიური მოძღვრების გათვალისწინებით, პატრიოტიზმით გამოწვეულ თავგანწირვას, რამდენად ირაციონალურიც არ უნდა იყოს ის, ყოველთვის აქვს აზრი, რადგან ამ დროს სრულდება მოქალაქის, ადამიანის ვალდებულება  ქვეყნის  წინაშე. 

 განსახილველი დაგვრჩა ბუნებითი სამართალი, რომელიც მოქმედების მართებულობის განსაზღვრისთვის შედარებით კომპლექსურ სქემას გვთავაზობს.  აუცილებელია დაცული იყოს ოთხი პირობა: 

1.     ქმედება უნდა იყოს მორალურად  სწორი

2.     ცუდი ეფექტი არ უნდა იყოს საშუალება, რომლითაც კარგი ეფექტი მიიღწევა 

3.     მიზანი უნდა იყოს კარგი ეფექტის მიღწევა, ცუდი ეფექტი კი შესაძლო თანმხლები მოვლენა 

4.     კარგი ეფექტი უნდა იყოს მინიმუმ ექვივალენტი ცუდი ეფექტისა

ნებისმიერი ადამიანის მიერ სამშობლოს დაცვაში მონაწილეობა მორალურად მართებულია, ამ ორ ცნებას შორის არაა პირდაპირპროპორციული კავშირი შესაბამისად,  შესაძლო სიკვდილი არაა ის საშუალება, რომლითაც რელურად იცავენ სახელმწიფოს.   თავგანწირვა არის არა  მთავარი მიზანი, არამედ შესაძლო თანმხლები მოვლენა რეალური მიზნის მიღწევის, სამშობლოს დაცვის  პროცესში. რაც შეეხება ბოლო კრიტერიუმს, აქ რთულია მათემატიკური სიზუსტით გამოვთვალოთ  როგორ უტოლდება ან აჭარბებს ერთი ქმედება მეორეს, მაგრამ  უნდა დავუშვათ, რომ ადამიანის მიერ სამშობლოს დაცვის ეფექტი აღემატება სიკვდილის ეფექტს.  ამ ყველაფრის გათვალისწინებით კი, შეგვიძლია ვთქვათ რომ ჯარისკაცის მოქმედება ბუნებითი სამართლის მიხედვით მორალურად გამართლებულია. 

განხილულიდან გამომდინარე,  დავინახეთ რომ საზოგადოების მიერ ჩვეულებრივ აღიარებული ქმედება, თუნდაც პატრიოტული თავგანწირვა, სხვადასხვა ფილოსოფიური ხედვით განსხვავებულად შეიძლება შეფასდეს.  ზოგიერთმა მათგანმა შეიძლება შედეგის გამო დაიწუნოს, ზოგიერთი ცალსახად გაამართლებს, რაღაც ნაწილი კი  მსჯელობისას უფრო კომპლექსურად შეხედავს საკითხს.  შესაბამისად, როდესაც რაღაც მოვლენის მართებულობაზე ვმსჯელობთ, უმჯობესი იქნება დავაზუსტოთ რის მიხედვით და რის საფუძველზე გამოგვაქვს გარკვეული დასკვნები. 

უნდა ვიყოთ თუ არა პატრიოტები?

ქვეყანაში, სადაც ღირებულებები, ისტორია და ტრადიციები ჯერ კიდევ ამხელა ადგილს იკავებენ, სადაც პროგრესი ხშირად საფრთხესთან და ნაციონალური იდენტობის დაკარგვასთან ასოცირდება, გასაკვირი არაა, რომ ერთ-ერთ მთავარ ადამიანურ ღირსებად პატრიოტიზმი და სახელმწიფოებრივი სიყვარული ითვლება. მართალია, სიამაყის, ბედნიერებისა და სიხარულის ის განცდა, რასაც საკუთარი ქვეყნის წარმატებას მოაქვს, ერთ-ერთი ყველაზე ამაღელვებელი და განსაკუთრებული ემოციაა, თუმცა რა ხდება მაშინ, თუ შენს ქვეყანასა და სწორედ ამ პატრიოტიზმს იმედგაცრუების, შიშისა და ბრაზის ულევი ნაკადის გარდა ვერაფერი მოაქვს? დავიჯერო, არ ვარ ღირსი ადამიანური წინსვლა მეც გამოვცადო და საკუთარი თავის და შესაძლებლობების, გრძნობების მაქსიმიზაციისკენ ვილტვოდე? Რატომ გახდა ჩემ ქვეყანაში პატრიოტიზმის განმარტება მხოლოდ დამცველობითი სახის და დავიჯერო, მისი უარყოფა ამდენად ამორალურია? უტილიტარისტული და კონსეკვენციალისტური მიდგომით ადამიანთა უმთავრესი და ყველაზე პრიორიტეტული მისია კეთილდღეობის მაქსიმიზაცია და სიამოვნების გაზრდაა. ვფიქრობ, იმ შემთხვევაში თუ საკუთარი ქვეყანა მაუბედურებს, ბედნიერებისა და კეთილდღეობის მისაღწევად პატრიოტიზმის უარყოფა და უკიდურეს შემთხვევაში ქვეყნის დატოვება იქნება. რატომაც არა, მაშინ, როდესაც უკეთესი მომავალი სხვა საზოგადოებაში მელოდება და ეს ამავე დროს დადებით შედეგებს გამოიღებს ჩემთვისაც და ყველასთვის ჩემს გარშემო, კონსეკვენციალიზმი ჩემ გადაწყვეტილებას გაამართლებდა. Მიუხედავად იმისა, რომ ჩემი წასვლა იმის შანსებს აშკარად შეამცირებს, რომ საკუთარ ქვეყანას დავეხმარები და გავზრდი რამით, ჩემი აზრით, თუ ამის საშუალება ისედაც არ მაქვს და განვითარებაზე მუდმივად უარს ვიღებ,იძულებული ვხდები ვიყო უაზრო, უმოქმედო ადამიანი, კეთილდღეობის მაქსიმიზაცია პატრიოტიზმის უარყოფით მიიღწევა.

კონსეკვენციალისტური გადმოსახედით, ჩემი მსგავსი ქმედება გამართლებული იქნება, თუ ეს მე კეთილდღეობას და უკეთეს ცხოვრებას მომიტანს. აქ პატრიოტიზმი არ წარმოადგენს მორალურ ვალდებულებას, ან თუ წარმოადგენს, კეთილდღეობის მისაღწევად მისი უგულებელყოფა დასაშვებია.

მაგრამ დეონტოლოგიური შეხედულებით ეს ასე არ უნდა იყოს. პატრიოტიზმის უარყოფა აქ არ იქნება გამართლებული, რადგან ეს შეიძლება ჩაითვალოს თანამემამულეთა უგულებელყოფაში. ქვეყნის დატოვება მშობლიური საზოგადოების მიტოვებაში, რაც მორალურად იდეის დონეზეც არ არის სწორი. მაგრამ საინტერესოა, ამ დილემაში რომელ მხარეს გააჩნია უფრო „დიდი ძალა“.

ვფიქრობ, ეს ინდივიდუალურია. პატრიოტიზმი არ მგონია ისეთი რამ, რასაც სახელმწიფოს ქმედებები იწვევს ადამიანში. შეიძლება მეცნიერულ დონეზე ძალიან ვცდებოდე, მაგრამ ჩემი აზრით პატრიოტიზმი გარკვეულ დონეზე თანდაყოლილია და დიდწილად დამოკიდებულია აღზრდაზეც. პატრიოტიზმი არ არის მხოლოდ ქვეყნისათვის თავდადება, ეს არის მისი კულტურისა და ისტორიის სიყვარული და პატივისცემა. პირადად ჩემთვის, პატრიოტიზმი ძალიან მნიშვნელოვანი რამაა. მიმაჩნია, რომ მორალურად სწორია თუ მე მოვიკლებ გარკვეულ კეთილდღეობას და რესურს ჩავდებ იმაში, რომ ჩემმა ქვეყანამ გძელვადიან პერსპექტივაში ნახოს სიკეთე. მიუხედავად იმისა, რომ უამრავი რამ არის აქ, რაც ძალიან ეწინააღმდეგება ჩემს შეხედულებებს, რაც მზღუდავს და რაც თავს დამცირებულად მაგრძნობინებს. როგორც ვახსენე, ამაში დიდი წვლილი მიუძღვის აღზრდას და ღრმა ბავშვობაში მიღებულ გამოცდილებას. ნათლად მახსოვს, მამა ბავშვობაში მიყვებოდა საქართველოს ისტორიას, ცხადია გაზვიადებულად და შელამაზებულად, მაგრამ როგორც ჩანს, ამან დიდი გავლენა იქონია ჩემზე. ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც შაჰ-აბასის „უთვალავი“ არმია დიდი ჯარის ნაცვლად ბრმების, უთვალოების რაზმი მეგონა, აღფრთოვანებული ვიყავი ქართული სულისკვეთებით.

შესაბამისად, ვიყოთ თუ არა პატრიოტები, ეს ინდივიდუალური გადაწყვეტილებაა. ვიღაცისთვის კარიერული წინსვლა ყველაფერზე მნიშვნელოვანია და მზადაა დათმოს პატრიოტიზმიც. სხვისთვის კი ღირებულებები სხვაგვარია. საკუთარი ქვეყანა, კარგითა და ცუდით უყვარს უანგაროდ და აქვს იმედი, რომ ყველაფერი კარგად იქნება, თუნდაც ამისთვის ბევრი რამის დაკარგვა მოუხდეს. ასე რომ, კითხვაზე უნდა ვიყოთ თუ არა პატრიოტები, მე ვერ გიპასუხებთ. მაგრამ გეტყვით, რომ მე პატიოტი ვარ. ყოველ შემთხვევაში, ვცდილობ ვიყო და მიმაჩნია, რომ თუ უმეტესობა ადამიანი ასე იქნება განწყობილი, სახელმწიფო პრობლემებიც გადაჭრადია. მართალია ეს არ არის მარტივი პროცესი და დიდ მსხვერპს მოითხოვს, მაგრამ ეს ამად ღირს.

Übermensch

ციცერონის ,,რესპუბლიკაში’’ ვხვდებით ფრაზას: ,,ხალხი არ არის ადამიანთა ყოველი დაჯგუფება, ნებისმიერი გზით ჯოგივით შეკრებილი, არამედ მრავალთა გაერთიანება, რომელიც ემყარება შეთანხმებას უფლებებისა და უპირატესობების გაზიარების შესახებ’’.როგორც ჩანს, ციცერონისთვის ადამიანთა გაერთიანება მხოლოდ რაციონალურ ელემენტზე უნდა იყოს დამყარებული, რომლებიც გაიზიარებენ საერთო შეხედულებებს გარკვეული შეთანხმებების შესახებ და ასე დააფუძნებენ რესპუბლიკას. გარდა ამისა, სახელმწიფოს არსებობისათვის აუცილებელია თავისუფლება, რომელიც თუ თანაბრად არ იქნება განაწილებული, საკუთარ სახელს ვერ გაამართლებს. არისტოტელესთვისაც, ორგანიზებული საზოგადოება არის ბუნებრივად არსებული ობიექტი, რომელიც აღმოცენდება ოჯახისა და კლანის აპრიორი ფორმაციის შედეგად, თავად იმ ფორმაციებისა, რომლებიც წარმოიშობა სოციალური კავშირების ბუნებრივი ადამიანური უნარიდან. იგი თავის წიგნში ,,პოლიტიკა’’ წერს: ,, სახელმწიფოს სურს, რომ შედგებოდეს უმეტესად მსგავსი და თანასწორი მოქალაქეებისგან. ეს კი ახასიათებს საუკეთესო პოლიტიკურ წეს-წყობილებას, იმ სახელმწიფოს სიმყარეს, რომლის შესახებ ვამბობთ, რომ არის ბუნებრივი შედგენილობისა.
ზემოთ ჩამოთვლილმა მოსაზრებებმა ადამიანთა მშვიდობიანი და სამართლიანი გაერთიანების შესახებ ერთი ნაწარმოების, ფიოდორ დოსტოევსკის ,,დანაშაული და სასჯელი’’ გამახსენა, რომლის მთავარი პერსონაჟი არის სტუდენტი როდიონ რომანოვიჩ რასკოლნიკოვი. იგი ცივსისხლიანად ამოხოცავს მოხუც მევახშე ქალს და ამ მკვლელობის შემსწრე მევახშის დას. შემდგომში იგი საკუთარი ქმედების გამართლებად იმით ცდილობს, რომ მისი მსხვერპლის სიცოხლის წართმევით სამყარო უკეთეს ადგილად იქცეოდა, ვინაიდან იგი მატყუარა, თაღლითი ადამიანი იყო და ადამიანთა ცხოვრებას აუბედურებდა.

პასუხად კითხვაზე, თუ რამ აიძულა როდიას დანაშაულის ჩადენა, იგი პირდაპირ პასუხობდა ,,გულწრფელმა სინანულმაო’’. ასეთი დამოკიდებულება საკუთარი თავისა და ქმედებებისადმი ვთვლი, რომ ეხმიანება ფრიდრიხ ნიცშეს თეორიას ,,ცუდი ცნობიერის’’ შესახებ, რომლის მიხედვითაც ადამიანი რეპრესირებას უკეთებს საკუთარ აგრესიულ ანტისოციალურ ინსტიქტებს და ამის შემდეგ სინანულს და სინდისის ქენჯნას განიცდის. ასეთი თვითკონტროლი არასასიამოვნო გამოცდილებაა ადამიანური გონებისთვის. ასეთი ინსტიქტების რეპრესირება ადამიანის ფსიქიკაში იწვევს შინაგან შფოთს. ეს საკუთარ თავზეა მიმართული და უმოწყალო თვითდევნას ემსახურება. ვფიქრობ, ეს შეიძლება არისტოტელეს მოსაზრებას დაუპირისპირდეს იმასთან დაკავშირებით, რომ ,,ადამიანი არის პოლიტიკური ცხოველი’’ და მის ბუნებაში წინასწარ დევს საზოგადოებაში ცხოვრებისა და სოციო-პოლიტიკურ არსებად არსებობის ბედისწერა. რომ იგი არის არსება, რომელიც მართულია სხვა ადამიანების გვერდით ცხოვრების ბუნებრივი ძალისაკენ. თუ ნიცშეს მიერ აღწერილ ადამიანში ჩადებულ ანტისოციალურ ინსტიქტებს დავეყრდნობით, ვფიქრობ, ადამიანთა გაერთიანებისა და შედეგად ერთიანი სახელმწიფოს შექმნა არც თუ ისეთი მარტივი და თავისთავადი პროცესი იქნება. თუ არისტოტელესთან სახელმწიფოს წარმოქმნა ადამიანური ბუნების მიყოლა და მის მიხედვით მოქმედება იქნებოდა, ნიცშეს შემთხვევაში ეს პიროვნების მიერ აგრესიული, ანტისოციალური სურვილების დათრგუნვის პროდუქტი იქნება.
როდესაც არისტოტელე ,,პოლიტიკაში’’ წერს, რომ დემოკრატიისათვის დამახასიათებელია ყველა მოქალაქის მონაწილეობა ყველა საკითხის გადაწყვეტაში და სწორედ ასეთ თანასწორობას თხოულობს ხალხი, როდიონ რომანოვიჩ რასკოლნიკოვი სრულიადაც არ მიემხრობოდა ამ პოზიციას სახელმწიფოში არსებული ამგვარი თანასწორობის შესახებ გადაწყვეტილებების მიღებასთან დაკავშირებით. პერსონაჟის შემუშავებული თეორიით ,,არაჩვეულებრივი’’ და ,,ჩვეულებრივი’’ ადამიანების შესახებ, სამყარო ორ ნაწილად იყოფა, რომელშიც არიან დაბალ დონეზე მდგომნი, რომლებიც მხოლოდ თავიანთი სახეობის რეპროდუქციისათვის მოდიან ამქვეყნად და ის უმაღლეს საფეხურზე მდგომი ადამიანები, რომელბსაც გააჩნიათ ნიჭი თავიანთ გარემოში ახალი სიტყვის სათქმელად :,, პირველნი ქვეყნიერების დაცვასა და გამრავლებას ემსახურებიან; მეორეებს- წინ მიჰყავთ ქვეყნიერება და გარკვეული მიზნისკენ მიაქანებენ’’. მიუხედავად იმისა, რომ თითოეულ მათგანს არსებობის ერთნაირი უფლება აქვთ, მათ შორის არსებობს არსებითი განსხვავება, რაც იმაში მდგომარეობს, რომ რადგანაც ისინი დიდი გონების პატრონნი არიან, ,,არაჩვეულებრივ’’ ადამიანებს უფლება აქვთ საჭიროების შემთხვევაში თავს უფლება მისცენ და სინდისს გადაუხვიონ. უფრო დიდი მიზნის მისაღწევად მათ წინ შემხვედრ დაბრკოლებებს უნდა დააღწიონ თავი, თუნდაც ამის გამო სისხლის დაღვრა მოუწიოთ. ამ შემთხვევაში ეს არ იქნება დანაშაული და უკანონო ქმედება, რადგანაც ეს ყველაფერი მთელი კაცობრიობის სასარგებლოდ კეთდება. ისინი, ვისაც რასკოლნიკოვი ჩვეულებრივ ადამიანებს მიაკუთვნებს, კანონმორჩილი, წყნარი ადამიანნი არიან, რომელთაც არ შეუძლიათ წინააღმდეგობის გაწევა საკუთარი ინტერესებიდანვე გამომდინარე. ეს მათი დანიშნულებაა, თუმცა მათგან თავისუფალი ადამიანი არ წარმოიშობა. სწორედ ისინი, ვინც არღვევენ საზოგადოებრივ ნორმებს და კანონებს , ხდებიან დამოუკიდებელი და საზოგადოების მოლოდინებისგან თავისუფალნი. ამის მაგალითად რასკოლნიკოვს მოჰყავს ნაპოლეონი, მაჰმადი, ნიუტონი. მათი გენიალურობიდან გამომდინარე, სრულიად მისაღები იქნებოდა ყველა ის მოქმედება, რაც შეიძლება ,,ჩვეულებრივ’’ ადამიანებს ამორალურად ან მიუღებლად ჩაეთვალათ.
ვფიქრობ, ზემოთ გამოთქმული მოსაზრება, რომ ასეთ არაჩვეულებრივ ადამიანებს უბრალოდ შეეძლებოდათ საზოგადოებრივი ნორმებისა და კანონების დარღვევა, რადგანაც ეს ყველაფერი უფრო ,,მაღალ მიზანს’’ ემსახურებოდა, სახელმწიფო წყობისათვის სრულიად დამანგრეველი და ფაქტობრივად ანარქიის მომტანი იქნებოდა. შესაძლოა ყველა ადამიანს თავისი თავი ასეთი არაჩვეულებრივი ადამიანების რიგისათვის მიეკუთვნებინა და საზოგადოებრივი ნორმებისგან გადაეხვია. ასეთი ადამიანებისგან შედგენილ სახელმწიფოში ინდივიდებს არ ექნებოდათ თანაბარი უფლებები გადაწყვეტილებების მიღების სფეროში და არც ხელშეუვალი თავისუფლება და დაცულობის გრძნობა, რაც ვფიქრობ, რომ აუცილებებლია ხალხის, როგორც საზოგადოების არსებობისათვის.
თუ რასკოლინოკის თეორიას სხვადასხვა ფილოსოფიური ჭრილიდან განვიხილავთ, ვნახავთ მისცემდნენ თუ არა ისინი რასკოლნიკოვის ქმედებას მორალურ ხასიათს. კონსეკვენციალიზმს, რომელიც არა თავად ქმედებას, არამედ ამ ქმედებებით გამოწვეულ შედეგებს აქცევს ყურადღებას ქმედების მორალურობის განსასაზღვრად, ზემოთ მოხმობილი მოსაზრება არაჩვეულებრივი ადამიანების მიერ კანონების დარღვევისა და თუნდაც ადამიანების მკვლელობის შესახებ საზოგადოებრივი ,,კეთილდღეობის’’ დასაცავად, ვფიქრობ შესაძლოა მორალურად ჩაეთვალა, თუ იგი იდეურად კაცობრიობის პროგრესსა და უღირსი ადამიანების განადგურებას ემსახურებოდა . რაც შეეხება დეონტოლოგიას, რომელიც წესებს იყენებს სწორის არასწორისაგან გასარჩევად, მკვლელობას ან რაიმე კანონის დარღვევას სრულებით მიუღებელ ქმედებად ჩათვლიდა, რადგან იგი ეთიკური ქმედებების განმსაზღვრელ უნივერსალურ მორალურ კანონებს შეეწინააღმდეგებოდა.
საბოლოოდ, ვთვლი, რომ თუ იარსებებდა სახელმწიფო, რომელიც რასკოლნიკოვის მიერ შემუშავებულ თეორიას დაეფუძნებოდა, იგი განადგურებისა და სრული ქაოსისათვის იყო განწირული, სადაც ადამიანები ან მუდმივად უფლებების შელახვის საფრთხის ქვეშ იქნებოდნენ, ან თავად ჩაიდენდნენ ამორალურ ქმედებებს სუბიექტური სამართლიანობის სახელით.

ისტორია, რომელიც წამართვეს

მუდამ მიხაროდა იმაზე ფიქრი, რომ ადამიანებს ყოველთვის გვრჩება გულში ის მოგონებები, რომლებიც ბავშვობაში ან თუნდაც, თინეიჯერობის წლებში შევაგროვეთ. მეც ბევრი კარგი მოგონება დავაგროვე, მათგან უმეტესობა კი ჩემს ქვეცნობიერში გადავმალე. მახსოვს, როგორ მიხაროდა სოფელში ჩასვლა და იქ ბებია-ბაბუასთან ერთად დროის გატარება. მაგრამ რატომღაც გარკვეული ტკივილი მუდამ აღწევდა ჩემში ამაზე ფიქრისას და ვცდილობდი, რომ არ მიმექცია ამისთვის ყურადღება. ვიხსენებდი მხოლოდ იმას, თუ რა სიხარულით მივდიოდი იქ, რომ სანუკვარი წუთები დამეგროვებინა, მაგრამ არ ვიხსენებდი, თუ როგორ ვბრუნდებოდი იქიდან 2008 წლის ზაფხულში. არ ვიხსენებდი იმას, რომ შესაძლოა მე იქიდან ვერც დავბრუნებულიყავი.

მე ეს არ გამიხსენებია. გავიზარდე იმ ფიქრით, რომ პოლიტიკა და ის ყველაფერი, რაც ჩემ გარშემო ხდებოდა, ჩემზე გავლენას არ ახდენდა, ამიტომაც საჭიროც კი არ იყო, რომ მასზე მეფიქრა. თუმცა ზოგჯერ მწვავე გარემოებები გვაიძულებს, რომ შევიცვალოთ. დაიწყო სხვადასხვა სახის საპროტესტო აქციები, რომლებშიც ვხედავდი იმ ადამიანთა სახეებს, რომლებიც აქამდე მხოლოდ გაღიმებული მინახავს, ახლა კი ცრემლების გარეშე ვეღარც წარმოვიდგენდი. მეც იქ ვიდექი და შევყურებდი, თუ როგორ კარგავდა შვილებდაკარგული ადამიანების სიცოცხლე აზრს. მაგრამ დრო გავიდა და ესეც ხომ დავივიწყე. მე ამ ყველაფერს მხოლოდ შორიდან შევყურებდი, ეს მე არ მეხებოდა.

არც ეს არ გამიხსენებია. მე ხომ იმ სახელმწიფოში ვცხოვრობდი, რომელიც ჩემს უფლებებს იცავდა და არ მჩაგრავდა, ამიტომაც სხვა ადამიანებისადმი არსებული დიდი ემპათიის მიუხედავად, მწუხარებისა და თანაგრძნობის გამოხატვის მეტი არაფერი შემეძლო. არც ის არ გამიხსენებია, თუ როგორ ვიდექი გავრილოვის ღამის დროს მეც იქ იმ ხალხთან და რამხელა მწუხარებითა და სევდით შევყურებდი ისევ შორიდან იმ დაჩაგრულ ხალხს, რომელთანაც მე კავშირი არ მქონდა. ვხედავდი, თუ რა სისასტიკით ექცეოდა ჩვენი საყვარელი სახელმწიფო თავის საყვარელ მოქალაქეებს და ამისთვის არანაირ პასუხს არ აგებდა.

მაგრამ არც ეს არ ყოფილა ჩემი ისტორია. არც ის არ იყო ჩემი ისტორია, რომ უდანაშაულო ადამიანები დაიჩაგრნენ, მათზე იძალადეს, ზოგი სასიკვდილოდაც კი გაწირეს, მათი მკვლელები და მჩაგვრელები კი ყოველგვარი პასუხისმგებლობისა და დანაშაულის გამოსყიდვის გარეშე ამნისტიით ციხიდან გამოუშვეს. ეს მე არ მეხებოდა, მხოლოდ შორიდან შემეძლო მოვლენების შეფასება და შემდგომში ამ ამბების დავიწყება, რაც არც თუ ისე ცუდად გამომდიოდა.

ახლა კი ჩემს ბევრ კარგ და ცუდ მოგონებასთან ერთად ვცხოვრობ იმ სახელმწიფოში, რომელშიც ადამიანები ისევ კვდებიან, ისევ შიმშილობენ, ისევ ჩაგვრის მსხვერპლები არიან, ისევ ყველანაირ ტკივილს განიცდიან და ისევ ბოლო არარეალურ იმედს ებღაუჭებიან. ვცხოვრობ იქ, სადაც სახელმწიფო უნდა მიცავდეს და ზრუნავდეს ჩემზე, თუმცა ამის სანაცვლოდ მე მეშინია, რომ ჩემი ნებისმიერი ქმედება და ჩემი უფლებების თავისუფლად გამოყენება შესაძლოა ჩემთვის ბედკრული ნაბიჯი და სავალალო შედეგებისკენ მიმავალი გზა აღმოჩნდეს. მაგრამ ეს ხომ უკვე მართლა მე მეხება. ეს კი მართლა ჩემი ისტორიაა. მაგრამ რეალურად აქამდე რაც ხდებოდა, ის ყველაფერიც მეხებოდა მე. ისევე როგორც შენ. ეს ყველა ჩვენთაგანის ისტორიაა, რომელზეც რატომღაც თვალებს ვხუჭავთ და ვივიწყებთ იმის გამო, რომ ვგრძნობთ, რომ არაფრის შეცვლის საშუალება არ გვაქვს.

ბავშვობაში გავიგე სიტყვა „ტირანიის“ მნიშვნელობა და თავიდანვე მესმოდა, თუ რამხელა უარყოფით მნიშვნელობას ატარებს ის. სულ წარმომედგინა, რომ ეს ტირანია სადღაც ჩემგან ძალიან შორს იმალებოდა და მხოლოდ იმის გამო, რომ ჩრდილოეთ კორეაში არ ვცხოვრობდი, მივიჩნევდი, რომ ტირანიასთან არანაირი შეხება არ მქონია. მაგრამ ეს ხომ მხოლოდ უარყოფითი სიტყვა არაა. ტირანია ხომ დიქტატორული პოლიტიკური რეჟიმია, რომელიც თავისი უზომო სისასტიკით გამოირჩევა. იმის გამო, რომ დიქტატორი კონსტიტუციით შეზღუდული არაა და მისი ძალაუფლება ძალზედ დიდია, ჩვენ ჩვენს სახელმწიფოს დიქტატორულს არ ვეძახით - მაგრამ ესეც ხომ სიცრუეა. უბრალოდ ამაზეც თვალები დაგვახუჭინეს. მე ვცხოვრობ იმ სახელმწიფოში, რომელშიც გარკვეული ზემდგომი პირები იღებენ იმ კანონებს, რომლებიც მათ ახალი არაკონსტიტუციური კანონების მიღების საშუალებას აძლევს. ისინი იღებენ იმ კანონებს, რომლებიც მე არ მიცავს და მხოლოდ მაჩუმებს.

ეტაპობრივად ვხედავ იმ ახალ კანონებს, რომლებმაც მე მოქმედების საშუალება უნდა დამაკარგვინონ. როდის უნდა განვაცხადო, რომ ეს ტირანიაა ისე, რომ ამის არ შემეშინდეს? რამდენი დრო დამრჩენია იქამდე, სანამ სახელმწიფო გადაწყვეტს, რომ მე ამის უფლება აღარ მაქვს? იქნებ, ახლაც არ მაქვს და უბრალოდ არ ვიცი ამის შესახებ. იქნებ, ეს უფლებაც მხოლოდ ფურცელზე გაწერილი ფორმალობაა, რომელსაც ჩვენ ყველას გასაჩუმებლად იყენებენ. შეგვიძლია, ვიდავოთ და ამას „ტირანია“ არ დავარქვათ, თუმცა ის ყველაფერი, რაც „ტირანიის“ უკან იმალება, მაინც დარჩება აქ, ჩვენს საყვარელ სახელმწიფოში. რამდენიც არ უნდა ვეცადო, რომელ ფილოსოფიასაც არ უნდა მოვარგო, ვერ შევძლებ ამ თავბრუდამხვევი რეალობის გამართლებას. ვერც არისტოტელე, ჰობსი, ავგუსტინე თუ სხვა ფილოსოფოსები ვერ დამაჯერებენ, რომ ან მოქმედებაა თავისგვარად კარგი, ან მიზანია ლეგიტიმური და სასიკეთო. კანტი ამბობდა, რომ ადამიანებმა ისე უნდა იმოქმედონ, როგორც სურთ, რომ ყველა ადამიანმა იმოქმედოს. ეს უნდა ყოფილიყო უნივერსალური კანონი. მაგრამ მე არ მჯერა, რომ რომელიმე ადამიანს, რომელიც ჩემს სახელმწიფოში გადაწყვეტილებებს იღებს, სურს, რომ ყველამ მისნაირად იმოქმედოს. მე მჯერა, რომ მათ უნდათ ისევ შორიდან ვუცქირო მოვლენებს, დავსევდიანდე, შევწუხდე, ენერგიისგან გამოვიცალო, თუმცა მაინც ვერაფერი შევცვალო. მე მჯერა, რომ ყველა ადამიანს უნდა ჰქონდეს საკუთარი ისტორია, რომელსაც შორიდან მაყურებლის სახით არ შეხედავს. აქამდე ყველაფერს შორიდან ვუყურებდი და მაჯერებდნენ, რომ ეს მე არ მეხებოდა. თუმცა ეს მართლაც ჩემი ისტორია იყო. და შენიც. და იმისიც, ვინც ამას არ კითხულობს. ეს ყველას ისტორია იყო, რომელიც წაგვართვეს და არც არასდროს დაუბრუნებიათ.

ადამიანი და სახელმწიფო: გენეზისი

არაერთი მკვლევარი, მეცნიერი,  ცნობილი მოაზროვნე და სხვა წერს და მსჯელობს სახელმწიფოს მნიშვნელობაზე. ზოგადად, ადამიანები პოლიტიკური სუბიექტები ვართ, როგორც არისტოტელე იტყოდა „პოლიტიკური ცხოველები“ და სხვა რა უკეთესი გამოვლინებაა ამისა ვიდრე ის, რომ სახელმწიფოებს ვქმნით და მათში ვცხოვრობთ.  სახელმწიფოს ტიპი არაერთია და ისტორიის განმავლობაში ვითარდებოდა და ვითარდებოდა. 

ბიბლიის თანახმად, პირველი ქალაქი შექმნა კაენმა. მოგეხსენებათ, რომ ანტიკურ პერიოდში ძირითადად არსებობდნენ ქალაქ-სახელმწიფოები. ამრიგად, „დედამიწის ქალაქი“( ნეტარი აუგუსტინე უწოდებს ეგრე) შეიძლება განვიხილოთ პროტო-სახელმწიფოდ. რატომ არის საინტერესო კაენის ქალაქი? დაბადების წიგნის მიხედვით კაენი აბელის მკვლელობის შემდეგ ცდილობს აღარ დაენახოს მამა ღმერთს, და მისგან დასამალად აშენებს პირველ ქალაქს და ნეტარი აუგისტინე წერს, რომ ქალაქის მნიშვნელობა ონტოლოგიურად უკავშირდება დანაშაულს, კერძოდ უმძიმეს ცოდვას—მკვლელობას. იგი პარალელად იხსენებს რომის დაარსების ლეგენდას, თუ როგორ მოკლა რომულუსმა საკუთარი ღვიძლი ძმა რემუსი ქალაქის ერთპიროვნული მართვისთვის. ნეტარი უფრო მეტად ამყარებს საკუთარ მოსაზრებას ბოლო მაგალითით, განსაკუთრებულად თან, რადგან პირველი ისტორიისგან განსხვავებით აქ ქალაქი/რესპუბლიკაა დიდი ცოდვის მიზეზი და მასზე ძალაუფლების წყურვილმა დაუბნელა გონება რომულუსს. 

ესე იგი გამოდის, რომ არქეტიპში ჩვენ ქვეცნობიერში ქალაქი, ცივილიზაცია, სახელმწიფო უკავშირდება სისხლის ღვრას? დანაშაულსა და ჭეშმარიტებისგან დამალვას? ნუთუ პარადოქსული არ არის, როდესაც ჰობსი და ლოკი, ორი გიგანტი მოაზროვნე სახელმწიფოს წარმოშობის თემასათან დაკავშირებით, ირწმუნებიან რომ ლევიათანი შეიქმნა სწორედ იმიტომ, რომ აღკვეცილიყო ყველაფერი ზემოხსნებული ანუ ომი ადამიანთა შორის. 

საინტერესო იქნებოდა ასევე თომა აქვინელის პოზიცია ამ დისკურსში. მისი ბუნებითი სამართის თეორიის მიხედვით ღვთაებრივ, მარადიულ და ბუნებითი კანონის გვერდით ასევე მნიშვნელოვანია ადამიანური კანონი, რომელიც გულისხმობს ადამიანურ ადათებს, წესებს და დაწერილ რეგულაციებსა თუ ნორმებს(კონსტიტუცია და სხვა). ეჭვგარეშეა, რომ ესენი სახელმწიფოს ძლიერ დამახასიათებელი ნიშნებია და აქვინელი ვინაიდან, ბიბლიას ბუნებრივი კანონებისთვის დიდ მნიშვნელობა აქვს, და მისი მთელ თეორიის ერთ-ერთი ქვაკუთხედია, ამიტომ საფიქრებელია რა მოსაზრების იქნებოდა იგი „ქალაქის“ შესახებ.

საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს მიაჩნია, რომ თუ არა კანონები, თუ არა ზედამხვედელები და „სამართიანობის მცველები“ არ იარსებებდა მისი დამრღვევები. ლაო ძის აქვს დაწერილი „დაო დე ძინში“, თუ არ განადიდებთ და დაიცავთ ძვირფას საგნებს, მათი ქურდებიც აღარ იქნებოდნენო. ამას აქვს ახსნა: ადამანიაები ხშირად წინასწარ იქმნიან წარმოდგენებს, რადგან იციან რა საკუთარი ავი ბუნება, სხვებისგანაც იმავეს ელიან, მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი ქცევა ჯერ არ ენახათ. ეს მოლოდინები კი მერე არის ბიძგი მაგალითად მოპარვისა, მკვლელობის, ნებისმიერი კანონის დარღვევის. ისინი კონსიკვენციალიზმის მიხედვით არ მსჯელობენ, რაც ბევრად კარგი იქნებოდა. არა, მათი პრინციპია უსაფრთხოება გარანტირებული, ადამიანების მიმართ უნდობლობა და სიფრთხილე. კაენი სწორედ ეგრე არ იქცევა? ოღონდ საკუთარი თავის მიმართ, რადგან იცის, რა რომ ბოროტია, უნდა დაიმალოს, და რა არის ეს დამალვა სინამდვილეში? მართლა კედელს მიკრული ჩრდილში ხომ არ დგას? კაენი ემალება, უკეთესი სიტყვა იქნება კი, გამოეყოფა სწორედ თავისი კანონების შექმნით. იგი საკუთარ ცუდს, საკუთარ ცოდვას და ბოროტ არსს უწესებს ზღვრებს, უწესებს ბარიერებს და სწორედ ეგრე განსჯის მთელ კაცობრიობას და მთელი კაცობრიობა მერე საკუთარ თავს.  

რატომ წერს ჰობსი, რომ ადამიანების ბუნებითი მდგომარეობა ომია? რატომ ასეთი უნდობლობა? ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა შემდეგი ბლოგის თემა იყოს, მაგრამ აშკარაა, რომ აქაც ადამიანებისგა ბოროტების მოლოდინი ქმნის სახელმწიფოს, ქალას, პოლისს და ასე შემდეგ, მაგრამ პარადოქსულად, სწორედ ეს მოლოდინი, სწორედ ეს ცივილური სივრცე არის ბურთი და მოედანი მეტი ბოროტებისთვის, მეტი დანაშაულისთვის, მეტი უკანონობისთვის.

Bibliography

Augustine, Chapter 5. - Of the Fratricidal Act of the Founder of the Earthly City, and the Corresponding Crime of the Founder of Rome. (PDF 220-222)

https://drive.google.com/drive/u/0/folders/1iR7ZdWIZCOki3AdbDt9fsh35tPQKjMHO

ადამიანი საზოგადოებრივი არსებაა?

“Უმაღლესი სიკეთე”, “ცხოვრების მიზანი”, “ღირსეული ადამიანი” და ა.შ. - ასეთ ცნებებზე საუბარი, ასე მგონია, მაშინ უფრო ადვილი იქნებოდა, როცა კაცობრიობა ჯერ კიდევ ახალგაზრდა იყო. Მაშინ ხომ ათასწლეულებგამოვლილი არ იყო კითხვები ცხოვრების, ადამიანის რაობაზე. არისტოტელეც , ისევე როგორც ყველა სხვა ანტიკური ფილოსოფოსი, ცდილობს ამოხსნას ადამიანის ამ ქვეყნად არსებობის შინაარსი. Ამის საკვლევად წეღან ნახსენებ “უმაღლეს სიკეთეს” იყენებს და “ნიკომაქეს ეთიკაში” მას განმარტავს, როგორც თვითკმაყოფილებას. Კმაყოფილებად კი, მისი თქმით, ითვლება ადამიანი, არა განმარტოებით მცხოვრები, არამედ სხვა ადამიანებთან დაკავშირეული. Ამ საკითხს სულ ერთი პატარა აბზაცი აქვს დათმობილი, მაგრამ ჩემთვის ზუსტად ეს იყო ყველაზე საინტერესო. 

“Ადამიანი საზოგადოებრივი არსებაა” - ამბობს არისტოტელე. Ეს ნიშნავს, რომ ადამიანს ადამიანად ქმნის საზოგადოებაში ცხოვრება, ურთიერთობები სხვებთან. Ყველაფერი, რასაც ამ ურთიერთობისას ჩნდება, ყველა შეცდომა, რასაც ვუშვებთ, ყველა კარგი რამ, რასაც სხვისთვის ვაკეთებთ, ყველა ფიქრი, გრძნობა, ემოცია, რაც სხვებთან კომუნიკაციისას იბადება ჩვენში, ესენია ჩვენი განსაზღვრის საშუალება. Მაგრამ განა საზოგადოება, რომელიც ჩვენი არსებობის განმაპირობებელია, თავად ადამიანებით არაა დაკომპლექტებული? Ასეთია დილემა სოციოლოგიაში, რომლის მიხედვითაც ორი აზრი უპირისპირდება ერთმანეთს: პირველი ის, რომ ადამიანი საზოგადოების პროდუქტია, მეორეს მიხედვით კი ადამიანი ქმნის საზოგადოებას. 

Დავუბრუნდეთ საკითხს. Ნეტავ მართლა არ შეუძლია ადამიანს მარტო ცხოვრება? Რა მოხდება, თუ გაჩენისთანავე ჩვილს ოთახში ჩავკეტავთ და არასდროს დავენახვებით, ისე უზრუნველვყოფთ მის ბუნებრივ მოთხოვნილებებს. Საბედნიეროდ, ისეთი სასტიკი არაა სამყარო, რომ ვინმეს მართლა ჩაეტარებინა მსგავსი ექსპერიმენტი, ამიტომ ჩვენ მხოლოდ ვარაუდი შეგვიძლია. Მაგალითად, როგორ დაეუფლებოდა ასეთ პირობებში მცხოვრები ბავშვი ლაპარაკს, თუ არ გაიგებდა სხვების ხმას? Ამიტომაა, რომ დაბადებიდან ყრუ ადამიანებს მეტყველებაც არ შეუძლიათ. Გასაგებია, რომ ლაპარაკი არ ეცოდინებოდა, მაგრამ განა აუცილებელია ადამიანი საუბრობდეს, ადამიანად რომ ჩაითვალოს? Ცხადია, არა. Მთავარია ფიქრები, რომლებიც მასში უეჭველად იარსებებს. 

Ფიქრები აუცილებელია, მაგრამ არის კი საკმარისი მხოლოდ ფიქრი, ადამიანი რომ გვერქვას? Როგორც ვხედავთ, ამ საკითხზე საუბარი ძალიან რთულია, იმიტომ, რომ არავინ იცის, ზუსტად რას ნიშნავს, იყო ადამიანი. Არსებობს მხოლოდ ვარაუდები, არისტოტელეც ამ ვარაუდით ამბობს, რომ საზოგადოება განსაზღვრავს ადამიანს. Აქედან გამომდინარე უკვე ნათელია, რას ნიშნავს ადამიანობა არისტოტელესთვის. 

Ვინაიდან, არისტოტელეს მიხედვით, ადამიანი ვერ იარსებებს საზოგადოების გარეშე და ეს საზოგადოება, თავის მხრივ, აუცილებელია სახელმწიფოს არსებობისთვის, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სახელმწიფოს გარეშე ადამიანი ვერ იარსებებს. Ასეთი ადამიანი უკვე ადამიანი კი არა, ველური არსებაა ან უბრალოდ მატერიალური სამყაროს მიღმა არსებული რაღაც ყოფიერება. 

Მიუხედავად იმისა, რომ ზუსტი განსაზღვრება (ცხადია, სუბიექტური) არ მაქვს იმის შესახებ, თუ რა აქცევს ადამიანს ადამიანად, მაინც მგონია, რომ ეს რაღაც სახელმწიფო ნამდვილად არ არის. Სახელმწიფო, ჩემი აზრით, უბრალოდ დამხმარე და არა აუცილებელი ფაქტორია ადამიანის საჭიროებების დაკმაყოფილებისთვის. Ცხადია, თუ ცივილიზებული, აქტიური ცხოვრება გვინდა, მაშინ სახელმწიფოს დახმარება ბევრ რამეში დაგვჭირდება, მაგრამ ადამიანს მის მიღმაც შეუძლია არსებობა. Შეიძლება სრულიად განმარტოებით, არა ცივილიზებულ სამყაროში მცხოვრებმა ისეთი გამოცდილებები მიიღოს, სამოქალაქო ცხოვრებით მცხოვრებს რომ არც კი დაესიზმრებოდა. Ადამიანობა, ჩემი აზრით, ყველანაირ ორგანიზაციაზე, სამოქალაქო პასუხისმგებლობაზე და ა.შ მაღლა დგას და ვერც ერთი მათგანი ვერ იქნება მიჩნეული ადამიანის არსებობის აუცილებელ გარემოებად. 

მოვალეობები, ვალდებულებები და სოციალური კონტრაქტი

ნებისმიერი საგნისა თუ მოვლენის შესწავლისას და ანალიზისას, მნიშვნელოვანია რომ პირველ რიგში მისი წარმოშობა დავდგინოთ. საუკუნეთა მანძილზე, სანამ ფილოსოფია და საზგადოება განვითარდებოდა, ითვლებოდა რომ მმათველობის უფლებას ადამიანები ღვთის ან რაიმე ზებუნებრივი ძალების მეშვეობით იღებდნენ. იქმნებოდა ათასგვარი თეორია და ისინი ხშირ შემთხვევაში სწორედ მმართველებზე და პოლიტიკურ გარემოზე იყვნენ მორგებულნი. განმანათლებლობის პერიოდში კი იქმნება სოციალური კონტრაქტის თეორია, რომელიც რადიკალურად განსხვავებულ ინტერპრეტაციასა და ახსნას გვთავაზობს იმის შესახებ, თუ რატომ და რის საფუძველზე იქმნება ხელისუფლება.

სოციალური კონტრაქტის თეორია წარმოადგენს ქვაკუთხედს იმ იდეისა, რომლის მიხედვითაც ხელისუფლების ნებისმიერი სახე ხალხისგან უნდა მოდიოდე. სოციალური კონტრაქტის იდეის მიხედვით, სახელმწიფოსა და საზოგადოების ჩამოყალიბების ამხსნელ ყველა თეორიაში საწყისი წერტილი არის ადამიანთა მდგომარეობა იმ პერიოდში, რომლის დროსაც არ არსებობს რაიმე სახის საზოგადოებრივი წესრიგი, ამ მდგომარეობს სხვანაირად „ბუნებით მდგომარეობასაც“ უწოდებენ. ამ დროს ადამიანი არ არის დამოკიდებული არც სახელმწიფოზე, არც კანონზე და არც თუნდაც რელიგაზე. მთავარი საკითხი და პრობლემა კი, რომლის გადაჭრასაც ცდილობენ სოციალური კონტრაქტი თუ მისი მომხრეები არის ის- თუ რამდენად საჭირო და აუცილებელია ძალაუფლების მიღებისთვის საკუთარი თავისუფლების შეზღუდვა ან უარის თქმა მასზე.

თომას ჰობსი, მე-17 საუკუნის ინგლისელი ფილოსოფოსი, „ლევიათანში“ აღწერს იმ სიტუაციებს და შედეგებს, რომელიც ბუნებით პირობებში ყოფნისას შეიძლება დადგეს. ჰობსის მიხედვით, ადამინებს შორის არსებული თავისუფლება და თანასწორობა მათ საბოლოოდ ქაოსამდე და ომის მდგმარეობამდე მიიყვანთ. კონფლიქტის წარმომშობის სამი ძირითათი მიზეზი კი- შეჯიბრი, შიში და პატივმოყვარება საბოლოოდ დაანახებთ, რომ ომის თავიდან აცილების ერთადერთი რაციონალური საშუალება ავტორიტეტული პიროვნების არსებობა იქნება, რომელიც ხელში აიღებს მართვის სადავეებს. ასეთ შემთხვევაში ჰობსის აზრით თავისუფლების დათმობა გამართლებულია, რადგან ადამიანისთვის პრიორიტეტულია უსაფრთხო გარემოს შექმის სურვილი და ისეთი სახელმწიფოს წარმოქმნა, რომლიც ამ უსაფრთხოებას, შვიდობასა და თავისუფლებას უზრუნველყოფს.

თუკი მუდმივი დაპირისპირებებისა და ომის მდგომარეობსი თავიდან აცილების გზად სოციალური კონტრაქტი გვესახება, რომელიც გულისხობს, რომ ადამიანი ნებაყოფლობით ამბობს უარს გარკვეული უფლებებისა და ძალაუფლებების გამოყენებაზე და მათ სახელმწიფოს გადასცემს, წესრიგის მოპოვების მიზნით, რატომ ვერ მე ვალდებული, რომ ვიღაცის ოდესრაც არსებული სურვლის გამო, ამ კონტრაქტის მომედების შესახებ, ვიქცე მისი იდეების თვითნებურ მონაწილედ, ჩემი ნების საწინააღმდეგოდ? რამდენად ვალდებული ვარ შევასრულო ის, რაც სახელმწიფოსთვის ჩემი ნებით არ დამითმია?

თუმცა, ალბათ, მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს, რომ სოციალური კონტრაქტის იდეაც თავიდანვე კომპრომისებს დაეფუძნა. თუკი საკუთარ თავებს სახელმწიფოსა და საზოგადოების სრულყოფილ წევრებად აღვიქვამთ, გვაქვს სურვილი რომ მმათველობაში საკუთარი წვილიც შევიტანოთ მოგვიწევს ისეთ კომპრომისებზე წასვლა, რომლებიც განგვასხვავებინებენ ჩვენს მოვალეობებს და ვალდებულებებს სახელმწიფოს მიმართ და წარმოაჩენენ, ამ უკანასკნელთა შორის რომლის შესრულებაა ჩვენთვის უფრო პრიორიტეტული. გამოდის, რომ ადამიანებს გვიწევს საკუთარი თავისუფლების დათმობა სახელმწიფოს სასარგებლოდ, რადგან შეიქმნას ყველასთვის თანაბრად ხელმისაწვდმი სარგების მიღების შესაძლებლობა.

საბოლოოდ, მიუხედავად იმისა, რომ უშუალდ ჩვენ არ ვაწერთ სოციალურ კონტრაქტებზე ხელს და შეიძლება მასში გარკვეულ ნაკლებსაც ვხედავდეთ, ვფიქრობ, მაინც აუცილებელია დავეთანხმოთ მას, რადაგან შევძლოთ თავიდან ავიცილოთ ის უკიდურესი ომის, ქაოსის, არაორგანიზირებულობის მდგომარეობა და მივაღწიოთ წესრიგს.

სახელმწიფო ჩამოყალიბების პროცესშია...

 მმართველი და მართული, სახელმწიფო და ადამიანი. ეს ორნი ერთმანეთზე დამოკიდებულნი არიან, სახელმწიფო ვერ იარსებებს ადამიანების გარეშე და ადამინს ცხოვრებისთვის სჭირდება სახელმწიფო, მაგრამ როგორი უნდა იყოს იგი, რომ ყველა კმაყოფილი იყოს?

ადამიანები ერთად ცხოვრებას ვართ მიჩვეულნი. ჩვენთვის სასურველი და აუცილებელიცაა ერთად ყოფნა, რომ მშვიდად ვიგრძნოთ თავი. რატომ გვჭირდება საერთოდ გარეშე ძალა, რომ ჩვენს ურთიერთობებში ჩაერიოს, გააკონტროლოს ჩვენი ქმედებები და დაგვიწესოს წესები, კანონები-რისი გაკეთება შეგვიძლია და რისი არა. ნუთუ ასეთი მცირე დისციპლინა გაგვაჩნია ადამიანებს, რომ ჩვენით ვერ ვაკონტროლებთ ჩვენს საქციელს და ვიღაცამ უნდა მოგვიაროს მუდმივად.

მთავარი კითხვაა რატომ და როგორ ჩამოყალიბდა სახელმწიფო და არის თუ არა იგი ზუსტად  ისეთი, როგორიც ჩვენ გვსურს და გვჭირდება.

წარმოვიდგინოთ სამყაროს სადაც არ არსებობს სახელმწიფო, რა მდგომარეობა იქნებოდა მაშინ?

ტომას ჰობსი ამას უწოდებს ბუნებრივ მდგომარეობას. მისთვის ეს იყო საწყისი მდგომარეობა, სადაც არ იყო ჩამოყალიბებული სახელმწიფო. ჰობსის აზრით, ადამიანები ასეთ გარემოში მუდმივად შიშისა და საფრთხის ქვეშ ცხოვრობენ , რადგან მათ არ აქვს უსაფრთხოების გარანტია. ეს არის მუდმივი ომის მდგომარეობა. არის სრული ქაოსი და ცხოვრება დადის მხოლოდ თვითგადარჩენაზე. აქედან ერთადერთი გამოსავალი კი ჰობსისთვის სუვერენული სახელმწიფოს შექმნაა. ეს იქმნება არა გონიერებაზე, არამედ ინსტიქტებზე დაყრდნობით. თითქოს ადამიანები დებენ კონტრაქტს ერთმანეთთან და ამით ეძიებენ უსფართხოებას. მთავრობის მთავარი მიზანია დაიცვას მოსახლეობა საგარეო თუ საშინაო ხელისშემშლელი ფაქტორებისგან და თავიდან ააცილონ პრობლემები. ამ მომენტში ისინი თმობენ გარკვეულ ფაქტორებს, რომ შემდგომ ჰქონდეს ისეთი ცხოვრება , რომ თავდაცვის გარდა იფიქრონ სხვა მოვლენებზე.  არისტოტელესთვის, როგორც ის „პოლიტიკაში“ გამოთქვამს,  სახელმწიფომ უნდა შექმნას ისეთი ცხოვრება, რომელიც ხელმისაწვდომი იქნება მოსახლეობის უმრავლესობისთვის და უნდა იყოს ისეთი სახელმწიფო, რომელიც მისაღები იქნება სხვა სახელმწიფოებისთვის. იგი მოსახლეობას ყოფს სამ ნაწილად, ესენია : ძალიან მდიდრები, საშუალო ფენა და ძალიან ღარიბები. მისი აზრით სწორედაც , რომ საშუალო ფენაზე უნდა იყოს მორგებული სახელმწიფო, რადგან იგი არის „ოქროს შუალედი“ უზნეო მდიდრებსა და გაბოროტებულ ღატაკებს შორის. არისტოტელე ორ უკიდურესობას უარყოფს, როგორც ერთეული ადამიანისთვის , ასევე მთლიანად საზოგადოებისთვის და ამიტომაცაა, რომ მისი აზრით საშუალო ფენა და მასზე მორგებული მმართველობა არის საუკეთესო გამოსავალი.

მაგრამ არის თუ არა ეს მართლაც ასე? სახელმწიფო ძალიან კომპლექსური რამაა. ტომას ჰობსიც და არისტოტელეც ამბობდნენ, რომ სახელმწიფო უნდა დაეხმროს ხალხს და ისეთი გარემო შეუქმნას , რომ მათ შემდგომ ბედნიერებისკენ სწარფვა დაიწყონ. მაგრამ როგორ შეიძლება მივაღწიოთ ბედნიერებას? რა პირობები უნდა გვქონეს ამისთვის? უნდა გვქონდეს გარკვეული ეთიკური ნორმები, ჩამოყალიბებული და ყველასათვის მიღებული მორალი , რომლის მიხედვითაც ადამიანები იმოქმედებენ. უტილიტარიზმი არის ერთ-ერთი მძლავრი ზნეობის თეორია, რომელიც ისწრაფვის საერთო სიკეთისკენ და ამბობს, რომ ადამიანის მოქმედება სწორი არის მაშინ, როდესაც მას მოაქვს  მაქსიმალური სიკეთე/სიამოვნება.  ერთი შეხედვით ეს თითქოს იდეალურადაც ჩანს, ყველამ ვაკეთოთ ის, რაც გამოიწვევს მაქსიმალურ სიკეთეს და არავინ და არაფერი არ იგრძნობს საფრთხეს და ვიცხოვრებთ ბედნიერებისკენ სწრაფვაში, მაგრამ შეგვიძლია თუ არა ამის რეალობაი განხორციელება. წარმოიშვება ძალიან ბევრი კითხვა, მაგალითად რა არის ეს საერთო სიკეთე, როგორ უნდა შეჯერდნენ ადამიანები იმაზე, თუ რას მოაქვს ყველაზე მეტი სიამოვნება. შეიძლება ერთი ადამიანისთვის სიკეთე იყოს მეორესთვის უბედურება, ამ შემთხვევაში როგორ უნდა მოიქცნენ. სახელმწიფოს ჩამოყალიბებისას მართველობაას ანხორციელებენ ადამიანები, როგორ და რა პრინციპით უნდა ავირჩიოთ ისინი. აქ ჩამოყალიბდა ეროუს შეუძლებლობის თეორემა, რომელიც ამბობს, რომ თუ ამომრჩევლებს აქვთ სამზე მეტი ვარიანტი, მაშინ არც ერთ რანჟირებულ საარჩევნო სისტემას არ შეუძლია გადააკეთოს ინდივიდუალური რანჟირებული უპირატესობები საზოგადოების მასშტაბით, ანუ მოკლედ რომ ვთქვათ, ისეთ შემთხვევას ვერ მივაღწევთ, რომ მაქსიმალური საერთო სიკეთე მივიღოთ. დეონტოლოგია გვთავაზობს, რომ ადამიანები უნდა მიყვნენ დაწესებულ კანონებს და თუ არავინ გადააუხვევს ამ გზიდან , მაშინ იდეალური ცხოვრებაც შედგება, რადგან არაფერი დაშავდება სამყაროში. რეალურად რომ შევხედოთ ამ საკითხს, პირველი, რომ თითქმის შეუძლებელია , რომ ყველა მიყვეს დადგენილ კანონებს და მეორე, არის შემთხვევბი როდესაც დეონტოლოგიის თეორიას სისუსტეები ჩნდება. ყველას გვქონია შემთხვევა, რომ ტყუილის თქმა შეიძლება ჯობდეს სიმართლეს (ამას „თეთრ ტყუილსაც“ კი ეძახიან). ბოლოს კი ნუთუ სახელმწიფოს მიერ დადგენილი წესები და კანონები მართლაც აუცილებელია ჩვენთვის, ისნი ხომ გარკვეულ წილად ადამიანის თავისუფლებას საზღვრავენ.

ერთი ადამიანის სრული თავისუფლება შეიძლება ცუდად ეხებოდეს მეორეს თავისუფლებას და ლახავდეს. ამიტომაცაა, რომ ჩვენ, ადამიანები ვთმობთ ჩვენი თავისუფლების ნაწილს იმისთვის , რომ გვქონდეს მშვიდი ცცხოვრება და არ დღეები არ გავატაროთ შიშში. ეს დათმობა გამოიხატება ზუსტად კანონების შემოღებაში.

როგორც უკვე ვახსენე სახელმწიფო ძალიან რთული სისტემაა, რომელიც ყოველდღე იცვლება და ყალიბდება, ასე, რომ იდეალური და ყოვლად ჩამოყალიბებული სახელმწიფო ჯერ არ არსებობს და ალბათ მუდმივად პროცესში იქნება.