პირველადი და მეორეული მცნებები

 Თომას აკვინელი არის შუა საუკუნეების ერთერთი გამოჩენილი ფილოსოფოსი და ბუნებითი სამართლის თეორიის ავტორი. Აკვინელის თქმით ყველაფერი შექმნილია ღმერთის მიერ, მათ შორიც წესრიგიც. Ღმერთმა ყველაფერი ამ ქვეყნად “დააპროგრამა” გარკვეული მიზნისკენ სწრაფვის სურვილით, რომელიც არსებობს არა მარტო ადამიანში არამედ ყველა სხვა ცოცხალ თუ არაცოცხალ ქმნილებაში. Ბუნებითი კანონების თეორიის მიხედვით არსებობს 2 სახის მცნება, პირველადი და მეორეული. Პირველადი მცნებები არის ზოგადი სახის სახელმძღვანელო პრინციპი, რომელის ყველასთვის აუცილებელი და აბსოლუტურია, მაგალითად: შეეცადეთ აკეთოთ კარგი საქმეები და აირიდოთ თავიდან ბოროტება, დავიცვათ და შევინარჩუნოთ ადამიანის სიცოცხლე, გავაჩინოთ და განათლება მივცეთ მომავალ თაობას, თაყვანი უნდა ვცეთ ღმერთს და უნდა ვიყოთ საზოგადოების ნაწილი. Ეს არის იმ პრინციპების ჩამონათვალი, რომელსაც აკვინელი პირველად მცნებებს უწოდებს, რომელიც არის სხვა კანონებთან შედარებით უზენაესი და რომელსაც უნდა დაექვემდებაროს სხვა კანონები, რომელსაც აკვინელი მეორეულ მცნებებს უწოდებს. Მეორეული მცნებები შეიძლება იყოს როგორც, პირველადი მცნებებიდან გამომდინარე მორალური კანონები, როგორიცაა მაგალითად მკვლელობის აკრძალვა, რაც პირდაპირ გამომიდნარეობს პირველადი მცნებიდან, რომელიც მოგვიწოდებს სიცოცხლის დაცვისა და შენარჩუნებისაკენ, ასევე ისეთი მოწესრიგებები, რაც უმნიშვნელოვანესია ადამიანთა ყოველდღიური თანაცხოვრებისთვის. Მაგალითისთვის ავტობანზე მანქანების მიერ მაქსიმალურად განვითარებული სიჩქარის რეგულირება და სხვა მსგავსი მოწესრიგებები, რომლებიც არ მომდინარეობს ჩვენი როგორც ინდივიდების რაციონალიდან, არამედ აწესებს სხვა ადამიანთა მიერ შექმნილი ორგანოები, როგორიცაა მაგალითად სახელმწიფო. Აკვინელი ამბობს, რომ ადამიანი ან შესაბამისი ავტორიტეტი შეიძლება შეცდეს მეორეული მცნების სისწორეში, რაც მისი აზრით სრულიად მოსალოდნელი რამაა, შესაბამისად ყოველთვის არ არის მორალური ამ მეორეულ მცნებებს დავემორჩილოთ, კერძოდ კი იმ შემთხვევებში როდესაც ის ეწინააღმდეგება რაციონალურობას ან ეწინააღმდეგება რომელიმე პირველად მცნებას. Თუ სახელმწიფოს მოუნდება შექმნას ისეთი კანონი, რომელიც ადამიანებს კონკრეტულ ქმედებებს შეუზღუდავს რაიმე სუბიექტური მოსაზრების გამო, მაშინ ეს კანონი იქნება ირაციონალური და ადამიანს არ ექნება ვალდებულება, რომ ამ კანონს დაემორჩილოს. Ეს პრინციპი უფრო ადვილი გასაგები რომ გავხადოთ, უმჯებოსია მოვიყვანოთ რაიმე სახის მაგალითი. Თუ რომელიმე ქვეყნის ხელისუფალი, რომელსაც აქვს ლეგიტიმაცია, რომ გამოსცეს კანონები გადაწყვეტს, რომ სათვალიანმა ხალხმა ვეღარ უნდა მიიღოს არჩევნებში მონაწილეობა, ეს ბუნებითი სამართლის თეორიისთვის მიუღებელი იქნება ვინაიდან ეს განსხვავება არის ირაციონალური. Ის არ არის გამოყვანილი რაიმე ობიექტური მოცემულობიდან და არის დამყარებული თვითნებურად შექმნილ განსხვავებაზე. Აკვინელი ასეთ შეცდომას მიაწერს აშკარა სიკეთესა და რეალურ სიკეთს შორის განსხვავების კონკრეტულ შემთვევაში ვერ დანახვას. Აშკარა სიკეთე არის ცნება, როდესც რაღაც ქმედება კონკრეტულ შემთხვევაში ჩანს მორალური და სიკეთის მომტანი, თუმცა რეალურად არ არის .  აკვინელი ფიქრობს, რომ პირველადი მცნებებისგან განსხვავებით, რომელიც არის ობიექტური მოცემულობა და ყველა ადამიანისთვის არის საერთო, მეორეული მცნებები შეიძლება კონკრეტულ საზოგადოებებზე იყოს მორგებული და შესაბამისად სხვადასხვა ადგილას განსხვავებული მეორეული მცნებები გვქონდეს.  Აკვინელი ამბობს, რომ ჩვენი ქმედებები არის შინაგანი შესაბამისად, მნიშვნელობას ანიჭებს განზრახვის ელემენტს. Ადამიანს ქმედებასთან ერთად ამ ქმედების განხორციელების განზრახვაც უნდა ჰქონდეს, რომ ეს ქმედება მორალურად ჩაითვალოს. Თუ მაგალითად ადამიანი მეორე ადამიანს ეხმარება ოღონდ არა იმ განზრახვით, რომ ჭეშმარიტად მისი დახმარება სურს, არამედ იმიტომ, რომ აქვს რაიმე სხვა ფარული მოტივი, რომელიც ამ ადამიანის დახმარებას არ მოიაზრებს, მაშინ ეს დახმარება სიკეთედ და შესაბამისად მორალურ საქციელად ვერ ჩაითვლება. 

       Საბოლოოდ, რომ შევაჯამოთ ბუნებითი სამართლის თეორიის მიხედვით არსებობს პირვლადი ობიექტური მცნებები და მასზე დამოკიდებული მეორეული მცნებები, რომელიც პირველადისგან გამომდინარეობს და მხოლოდ მაშინ აქვს ძალა თუ რომელიმე პირველად მცნებას არ ეწინააღმდეგება.