The Euthyphro Dilemma and Divine Command Theory

ევთიფროს დილემა გვხვდება პლატონის დიალოგში „ევთიფრო“, რომელშიც სოკრატე ეკითხება ევთიფროს: „ღვთისმოსავი ღმერთებს იმიტომ უყვართ, რომ ის ღვთისმოსავია, თუ იმიტომაა ღვთისმოსავი რომ ღმერთები უყვარს“ მიუხედავად იმისა, რომ იგი თავდაპირველად გამოიყენებოდა ძველ ბერძნებში, დილემას გავლენა მაინც აქვს თანამედროვე მონოთეისტურ რელიგიებზე. მიუხედავად იმისა, რომ თეისტები ამ დილემას „ყალბად“ თვლიან ეს დილემა მაინც ხდება თეოლოგიური და ფილოსოფიური განხილვების ობიექტი.

რელიგიური ადამიანის პასუხი კითხვაზე თუ რატომ არ უნდა ვიპაროთ, პასუხი არის ის, რომ ღმერთი გვიკრძალავს. ასევე თუ ვიკითხავთ რატომ უნდა გვიყვარდეს ჩვენი მეზობელი, ახლობელი და თუ რატომ უნდა გავიღოთ ფული ქველმოქმედებაში ამის პასუხადაც გაისმის იგივე - „იმიტომ რომ ღემრთი გვიბრძანებს“.

ეუთიფროს დილემა პირველად წამოიჭრა პლატონის „ევთიფროში“. დილემა მდგომარეოს შემდეგში: ღმერთი უბრძნებს რაიმე სწორს ადამიანებს, რაც რეალურად სწორია, თუ სწორია რადგან ღემრთი ბრძანებს ამას. თუ ღმერთი ბრძანებს რაიმეს, რადგან ეს სწორია, მაშინ ღმერთის ბრძანებები ვერ გახდის რაიმეს სწორად, რაც ობიექტურ ჭეშმარიტებას არ წარმოადგენს და მისი ბრძანებები მხოლოდ გვეუვნება იმას, თუ რა არის სწორი.

ღმერთი არ განსაზღვრავს კანონებს და წესებს, ის უბრალოდ გვიკითხავს ამ წესებს ჩვენ. ღმერთს არ შეუძლია გააკეთოს ყველაფერი, რომლებიც მისი კონტროლის ფარგლებს გარეთაა, რადგან მას არ შეუქმნია და ღმერთი არ არის საჭირო მორალურობისთვის. მორალურობა იარსებებს თუ ღმერთი არ იარსებებს და თუ ღმერთი შეწყვეტს არსებობას მორალი მაინც განაგრძობს არსებობას. არის კიდევ რაღაც ამის გარდა, რაც ღმერთს არ შეუქმნია რაც არის მორალი. თუ მორალის კანონები გვკარნახობს რომ ღმერთმა უნდა იმოქმედოს გარკვეულწილად ეს ღმერთს უძლურს გახდის. ასე რომ, ღმერთის ყოვლისშემძლეობა არის შეზღუდული და არ ჩანს საჭიროდ ჩვენი ცხოვრებისთვის, რადგან მორალი არსებობს ღმერთის გარეშეც.

მეორე დილემა შეიძლება იყოს ის, რომ რაღაცები არის კარგი რადგან ღმერთი ამბობს ამას, ეს მორალს ხდის ფარდობითს.

ამასთანავე, თუ დილემის მეორე მხარეს მივემხრობით, შეგვიძლია ვთქვათ რომ თუ რაღაც რასაც ღმერთი ამბობს არის სწორი, იმ არგუმენტით რომ ღმერთი ამბობს, მაშინ ნებისმიერი შემდეგი: მაგალითად, ბავშვების დახოცვა და ტაძრებისთვის ცეცხლის მოკიდება შეიძლება მორალურად გამართლებულად ჩავთვალოთ, მაგრამ თუ ამას მორალური თეორია იტყოდა მაშინ ეს იქნებოდა მცდარი და არამორალური. თეორეტიკოსების უმრავლესობა უარყოფს პირველ ნაწილს და მხარს უჭერს მეორეს, რომელიც ამბობს, რომ ღმერთის ბრძანება ხდის ყველაფერს მართალს, მაგრამ ისინი ამ შემთხვევაშიც დგებიან, რაც ხდება იმის მიზეზი, რომ ამ თეორიაზეც ბევრმა, მათ შორის თომას აკვინელმაც უარი განაცხადეს ღვთიური ბრძანების თეორიაზე.

საინტერესოა თავად აკვინელისთვის რა როლი აქვს ღმერთს, როცა საქმე ეხება ზნეობას. თომას აკვინელის აზრით, ღმერთის ბრძანებები არსებობს იმისთვის, რომ დაგვეხმარონ გავიგოთ რა არის სწორი და რა არასწორი და არა ის, რომ დავადგინოთ თუ რა არსი სწორი და რა არასწორი. აქვინელი ირჩევს ევთიფროს დილემის პირველ ვარიანტს.