თავისუფლების სამი კომპონენტი

                                             

თავისუფლების კონცეფცია საკამათო თემაა მასობრივი კონსტიტუციის შექმნის შემდეგ, შესაბამისად თავისუფლების განსაზღვრაც მრავაფეროვანია. თითოეულ განმარტებაში მოიძებნება საერთო მახასიათებელი: ყველა თავისუფლებას ეძებს, თუმცა ოდესმე ნამდვილად მოიპოვება კი იგი? შესაძლოა თუ არა სრულიად თავისუფალ მდგომარეობას მივაღწიოთ? რა თქმა უნდა, არა. იყო თავისუფალი, პირდაპირ უკავშირდება შეზღუდვების ქონას თუ არქონას. დღეს ჩვენს სამყაროში თავისუფლება უფრო იდეაა, მიუწვდომელი კონცეფცია, რომელსაც მუდმივად ეძებენ.

თავისუფლება არ არის ცხადი და ზუსტი იდეა. მისი მნიშვნელობა იცვლება იმისდა მიხედვით, როგორ აღიქვამს მას თითოეული ინდივიდი. ჩემთვის თვისუფლება საკუთრი თავის გამოხატვის შესაძლებლბაა. იმისთვის, რომ არჩევანის გაკეთება შევძლოთ , თუ სად გვინდა ვიცხოვროთ, რომელი წიგნი წავიკითხოთ და რა ჟანრის მუსიკას მოვუსმინოთ, რომელი რელიგიის გვწამდეს, გვჭირდება თავისუფლება. გადაწყვეტილების მიღების და ჩვენი რწმენის სასარგებლოდ მოქმედების შესაძლებლობის არარსებობის შემთხვევაში, ჩემთვის თავისუფლება არ იარსებებდა. სწორედ ამიტომ სიტყვა შესაძლებლობა თავისუფლების სინონიმია, და როცა ადამიანს ეზღუდება საკუთარი ცხოვრებით ცხოვრების შესაძლებლობა, ოცნებების ასრულება და გადაწყვეტილების მიღება, ე.ი ის თავისუფალი არ ყოფილა.

საინტერესოა სახელმწიფოში, სადაც  ადამიანები ვცხოვრობთ  რა უნდა იყოს ისეთი, რაც საფუძველი იქნება ჩვენი ინტერესის გათვალისწინებისა, რამ უნდა დაიცვას ჩვენი და სხვისი თავისუფლება? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, მინდა გამოვყო თავისუფლების სამი კომპონენტი: დემოკრატია, კონსტიტუცია, ხალხი. 

დემოკრატია, ხალხის მმართველობა, უნდა დამყარდეს იმისთვის, რომ გათვალისწინებული იქნეს მოქალაქეთა აზრი და შენარჩუნებული მშვიდობიანი სახელმწიფო. დემოკრატია დადასტურებაა იმისა, რომ უმცირესობას მართავს უმრავლესობა, თუმცაღა ჩემმიერ ნახსენები მეორე კომპონენტის, კონსტიტუციის გარეშე, შანსი დიდია რომ დემოკრატია ტირანიად იქცეს, შესაბამისად შეიზღუდოს მოქალაქეთა უფლებები, შეილახოს მათი თავისუფლება და საფრთხე დაემუქროს ადამიანის ძირითად უფლებებს. მაგალითი იმისა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია განვითარებულ ქვეყნებში კონსტიტუცია, როგორც ყველაზე ძალოვანი ნორმატიული აქტი, შეგვიძლია ამერიკის შეერთებული შტატები განვიხილოთ, აქ მრავალი შეთავაზებული კანონპროექტი დახურეს, რადგან ისინი ეწინააღმდეგებოდნენ კონსტიტუციით გარანტირებულ ადამიანთა უფლებებს. ამიტომ, მიმაჩნია, რომ კონტიტუცია არის თავისუფლების ერთ-ერთი კომპონენტი.

თუმცა რომ არა ხალხი, არც კანონმდებელი იარსებებდა, არც კონსტიტუცია შეიქმნებოდა და ვერც თავისუფლების იდეის განმარტებას ვერ შევეცდებოდით. სწორედ ხალხია ერთადერთი წყარო სახელმწიფოსა. ადამიანებს გვაქვს უფლებები და ჩვენ თავად ავირჩიეთ კანონებით შევიზღუდოთ სრული თავისუფლება, რათა სახელმწიფომ დაგვიცვას ჩვენ და ჩვენი საკუთრება. აღსანიშნავია ისიც, რომ უფლებები არსებობდა კონსტიტუციამდე, ანუ ჩვენთვის ისინი არავის მოუნიჭებია. ამის საილუსტრაციოდ დავიმოწმებ საქართველოს კონსტიტუციის ტექსტს: ,,სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს“.

და მაინც, კიდევ ერთხელ დავსვათ ეს შეკითვა, შეიძლება კი აბსოლუტური თავისუფლების მიღწევა მაშინ, როდესაც თავისუფლების გვერდით არსებობს კანონი? ცხადია, რომ არა. თუმცა, მგონია, უფრო სწორი იქნება ასეთ დაშვებას გავყვეთ: წარმოვიდგინოთ მოცემულობა, სადაც ყველა თავისუფალია და სადაც არ არსებობს ამ თავისუფლების შემზღუდავი კანონი, რას მივიღებთ? ეყოფა კი ადამიანს ნებისყოფა და სურვილი იმისა, რომ საკუთარი ინტერესების და სურვილების დასაკმაყოფილებლად არ შელახოს სხვისი უფლებები? რა თქმა უნდა, არა. ცნობიერად, შესაძლოა არცერთ ადამიანს არ სურდეს გახდეს სხვისი სიცოცხლის ან საკუთრების უფლების დამრღვევი, მაგრამ ყოველთვის არსებობს ის ბნელი სამყარო, რომლესაც არაცნობიერს ვუწოდებთ. და რადგან ყველა დაუკმაყოფილებელი სურვილი, ნატვრა, ზრახვა გადაისროლება ადამიანის ქვეცნობიერში, შეუძლებელია კანონის არარსებობის შემთხვევაში, ჩვენ არ მიგვენიჭებინა უპირატესობა  გონების ამ სიღრმეში არსებული განზრახვებისათვის. კანონის გარეშე ყოველთვის, ყოველწამიერად იქნებოდა ბრძოლა ადამიანთა შორის, ერთის თავისუფლება მუდმივად შელახავდა მეორეს თავისუფლებას. სწორედ ადამიანის ფსიქოტიპიდან გამომდინარე და იქედან რომ მძაფრ შეგრძნებათაგან პირველი ალბათ მაინც შიშია, შიში რომ დაისჯება, ჩვენ ვემორჩილებით კანონებს, მეტიც ადამიანებიც კი ავირჩიეთ, ჩვენი წარმომადგენლები, რომლებიც ამ კანონებს ქმნიან, თუმცა ზუსტად თავისუფლების ჩემმიერ აღნიშნული სამი კომპონენტის: ხალხის, დემოკრატიისა და კონსტიტუციის წყალობით, არც ამ კანონმდებლებს აქვთ ჩვენზე მეტი შესაძლებლობა იყვნენ უფრო თავისუფალნი. პარადოქსია, მაგრამ ისინი, ისევე, როგორც ჩვენ, საკუთარი ხელით შექმნილი კანონმდებლობით იზღუდებიან.
როდესაც ვცდილობ ერთად განვიხილო თავისუფლებისა და კანონის ცნებები, ასეთი ასოციაცია მიჩნდება, თითქოს ადამიანებს გვკითხეს გვინდოდა თუ არა თავისუფლება და ამის სანაცვლოდ თუ ავიტანდით შეზღუდვებს- და ჩვენ დავთანხმდით ამ შემოთავაზებას, ყველანი ერთად მივედით საერთო დასკვნამდე. თუ გვსურს ,მინიმუმ, გვქონდეს დაცულობის განცდა, ჩვენ გვჭირდება ვიღაცამ უზრუნველყოს ჩვენი უსაფრთხოება, დაგვიცვას რათა არ შეილახოს სიცოცხლის, საკუთრების, აზრის გამოხატვის უფლებები. ამიტომ უპირატესობას ვანიჭებთ დემოკრატიას, თუმცა, როგორც უკვე აღვნიშნე, კანონის გარეშე მმართველობის ეს ფორმა ქმნის საფრთხეს, რომ ძალაულება ბოროტად იქნეს გამოყენებული და ადგილი ჰქონდეს მცირე ჯგუფთა თვითნებობას. თავისულების მეორე კომპონენტი, კონსტისტუცია, სწორედ ის ბერკეტია, რომელიც ერთი- გვიცავს სხვა ადამიანებისაგან და ამავდროულად ზღუდავს ჩვენმიერ არჩეული მმართველების მოქმედების არეალსაც, ისევ იმიტომ, რომ ხალხის, როგორც ლეგიტიმაციის მთავარი წყაროს, უფლებები და თავისულებები დაცულ