კოსმოპოლიტიზმი სახელმწიფოს წინააღმდეგ

კანონები, რომლითაც ხელმძღვანელობს სამართლებრივი სახელმწიფო, იქმნება მორალის საფუძველზე, რომელიც, თავის მხრივ, თავისუფალი, რაციონალური, თვითდაინტერესებული ადამიანების შეთანხმებების შედეგად დგინდება. მივდივართ სოციალურ კონტრაქტამდე, რომელზეც ჰობსი ასე დაბეჯითებით ლაპარაკობდა. სოციალური კონტრაქტით შექმნილ სახელმწიფოს, რომლის კანონები მორალზეა დაფუძნებული, აქვს უმთავრესი პრინციპები და ისინი არ უნდა დაირღვეს. ასეთ სახელმწიფოში ხელისუფლების წყარო ადამიანია, სახელმწიფოს მიზანი კი მშვიდობისა და წესრიგის შენარჩუნებაა, იმისათვის, რომ საზოგადოებამ, რომელმაც თავად შექმნა სახელმწიფო, შეძლოს საკუთარი თავის რეალიზება, უფლებებისა და თავისუფლების მანიფესტაცია. მორალი, რომელსაც ადამიანი ადგენს, და სახელმწიფო, ფაქტობრივად, განუყოფელია ერთმანეთისგან. სახელმწიფოსგან კი, თავის მხრივ, მომდინარეობს სამართლებრივი სისტემა, რომელიც უნდა ემსახურებოდეს ადამიანს, ადამიანი კი ემორჩილებოდეს ამ სისტემას. თუ ეს ყველაფერი ჰარმონიაშია ერთმანეთთან და სახელმწიფო ხალხთან კორელაციაშია, იქმნება ერთიანი საზოგადოება, რომლის მიზანიც განვითარებაა. მიუხედავად საერთო მიზნისა, მისი მიღწევა სხვადასხვა გზითაა შესაძლებელი.
სახელწიფოსა და ადამიანის მიმართება მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს სახელმწიფოს პოლიტიკური მმართველობის ხასიათს. საერთო მიზნის არსებობის შემთხვევაში, სწორედ ეს მიმართებაა მთავარი განმსაზღვრელი იმისა, თუ რა გზით მიიღწევა ეს კონკრეტული მიზანი ან მიიღწევა ის საერთოდ თუ არა. აქედან გამომდინარე, სახელმწიფო ერთის მხრივ ჩაკეტილი, შეზღუდული სისტემაა, რომლის მართვის სირთულე და მისი და ადამიანის მიმართების მრავალფეროვნება გარკვეულწილად ამცირებს თითოეული ადამიანის ცალკეული მორალური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების შესაძლებლობას, რასაც ის სახელმწიფოს შექმნის აქტით „აპირებდა“. „ბუნებრივი სამართლის“ ზოგიერთი თეორეტიკოსის მიხედვით, ადამიანის ბუნებაში გარდა საკუთარი თავის დაცვისა და გადარჩენის ინსტინქტისა, სხვა ადამიანთა მიმართ თანაგრძნობისა და მათი დახმარების ტენდენციაცაა შესამჩნევი. ამაზე დაყრდნობით, შესაძლოა ვისაუბროთ სოციალურ, მზრუნველ ადამიანებზე, რომლებიც წარმოქმნიან მსოფლიო საზოგადოებას და არ მიეკუთვნებიან არც ერთ სახელწიფოს, არ იზიარებენ კონკრეტულ კულტურას თუ რელიგიურ შეხედულებას. ერთის მხრივ, კოსმოპოლიტიზმი შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ინდივიდუალიზმის რაღაც ფორმა, რომლის დროსაც ინდივიდი უარყოფს იყოს რაღაცაზე ან ვიღაცაზე მიკერძოებული. მეორეს მხრივ, სტოიკური შეხედულების მიხედვით, კოსმოპოლიტიზმი არის მორალური იდეალი საქვეყნო, უნივერსალური საზოგადოებისა, რომლსაც პოზიტიური მორალური იდეები ამოძრავებს, როგორიცაა ერთობა, მშვიდობა, საერთო კეთილდღეობა და სხვა.
კოსმოპოლიტიზმი უტილიტარიზმის ჭრილშიც შეიძლება განვიხილოთ. ჯერემი ბენთამის მიხედვით, სარგებლის მაქსიმიზაცია ნებისმიერი ქმედების ჩადენისას მორალურ გადაწყვეტილებამდე მიგვიყვანს, შესაბამისად, კოსმოპოლიტიზმის შემთხვევაში, ადამიანი, რომელიც არც ერთ კონკრეტულ ერსა და სახელმწიფოს არ მიეკუთვნება და არ არის შეზღუდული ვიწრო მსოფლმხედველობრივი ჩარჩოთი, შეძლებს ბევრად უფრო მეტი სარგებლის შექმნას. სხვა მხრივ, მორალური კოსმოპოლიტიზმი, კანტის მიხედვით, გულისხმობს, რომ „ყველა რაციონალური არსება ცალკეული მორალური საზოგადოების ნაწილია. ისინი ემსგავსებიან სახელმწიფოში მცხოვრებ ადამიანებს, რადგან იზიარებენ დამოუკიდებლობის, თავისუფლების, თანასწორობის იდეებს და ცხოვრობენ საკუთარი კანონების მიხედვით, მაგრამ ეს კანონები თავიანთი მორალის მიხედვით დადგენილი კანონებია, რომლებიც საკუთარი რაციონალურობითაა განსაზღვრული“. მაშინ, შეგვიძლია ვისაუბროთ სახელმწიფოს მიერ ნაკარნახევი მორალისა და კანონისაგან თავისუფალ ადამიანებზე, რომლებიც საბოლოო ჯამში მაინც ქმნიან ისეთ უნივერსალურ საზოგადოებას, რომელშიც ცალკეულ პირთა მორალი ხდება ერთი კონკრეტული ქმედების საფუძველი. ამ დროს ე.წ „გლობალური სახელმწიფოს“ და „გლობალური მორალის“ საჭიროების საკითხი დგება, შესაძლოა თუ არა უნივერსალურმა საზოგადოებამ - კოსმოპოლიტებმა იარსებონ რაღაც გლობალური სახელმწიფო სტრუქტურის გარეშე, რომელიც ისევ დაადგენს „საქვეყნო“ მორალს და კანონებს.
სახელმწიფოსა და ადამიანის მიმართება ან უფრო უკუმიმართება, კოსმოპოლიტიზმის სახით, აჩენს უამრავ კითხვას. მათ შორის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია იმის გარკვევა, შეძლებს თუ არა ადამიანი ან ადამიანთა ჯგუფი, იარსებოს პოლიტიკური სტრუქტურის გარეშე, რომელიც დაუდგენს მას მორალურ ნორმებს და მიუთითებს სამართლის ნორმებზე.