Is assisted death against the natural law ?

რა მოხდება თუ ერთ მშვენიერ დღეს თვალს გაახელთ  და აღმოაჩენთ რომ თქვენ, ადამიანს, ორ ფეხზე მოსიარულე არსებას, რომელიც  მუდმივი მოძრაობითა და ფუსფუსით უმკლავდებოდით ცხოვრების ქაოსურობას, სხეულის თითოეული ატომი აგიჯანყდათ, ამ ჯანყმა კი  სივრცეში გაყინულ, უძრავ წერტილად გადაგაქციათ. კაცობრიობის ისტორიაში მილიონობით ადამიანი აღმოჩენილა ამ სიტუაციაში, თუმცა ჩვენი ბლოგისთვის საკმარისია დავასახელოთ მხოლოდ ორი, ერთი ყველასთვის კარგად ცნობილი თეორეტიკოსი ფიზიკოსი სტივენ ჰოკინგია, მეორე კი დენ ქრიუ, 27 წლის ბიჭი, რომელიც 3 წლიდან სრულიად პარალიზებულია და რომელიც ,, ღირსეულ სიკვდილს”, ევთანაზიას ითხოვს.  ამ ორი ადამიანის ფიზიკური მდგომარეობის მსგავსების მიუხედავად, განსხვავებულია  ყველაზე მთავარი, არჩევანი და ის ღირებულება, რომელიც  სიცოცხლეს მათთვის გააჩნდა.  

არ ვისაუბრებ სტივენზე, რომელსაც  მრავალჯერ აღუნიშნავს თუ რა ძვირფასია მისთვის სიცოცხლე თავისთავად, ვფიქრობ ეს  უშუალოდ მისი ბიოგრაფიიდანაც მშვენივრად ჩანს. მე დენისნაირი ადამიანები მაინტერესებს, ისინი ვინც  დარჩენილ სიცოცხლეს სრულიად პარალიზებულები ატარებენ, უყურებენ ადამიანებს, რომლებთან ერთადაც ვერასდროს შეძლებენ ყოველდღიურ აქტივობებში ჩართვას, ზოგჯერ კი მათ ფიზიკურ მყოფობასაც კი ვერ შეიგრძნობენ. ასე, სხეულის ტუსაღად ქცეული გონებით განსჯიან საკუთარ არსებობას და ყოველ წამს უბრუნდებიან ფიქრს, რომლის თანახმადაც მათთვის ცხოვრება იმად არ ღირს რომ ბოლომდე გალიონ. მათ ევთანაზია, არსებობის დასრულება სურთ.  

ევთანაზიას მომხრეებთან ერთად, კიდევ უფრო მეტი მოწინააღმდეგე ჰყავს, ისინი რელიგიური, ეთიკური თუ სხვა რამ მიზეზთა გამო უარყოფენ ამ პროცედურის აუცილებლობას და მის დადებით მხარეებს.  მიუხედავად იმისა რომ თომა აქვინელის დროს ევთანაზია, როგორც თავისთავადი ფენომენი საერთოდ არ განიხილებოდა, მისი მოძღვრებიდან გამომდინარე მსურს დავადგინო როგორ მიემართება ევთანაზია ბუნებით სამართალს. 

აქვინელი მსჯელობას მარადიული კანონით იწყებს, რომლის მიხედვითაც,  შესაქმისას ღმერთი მოქმედებს გარკვეული გეგმით და მიზნით. ნებისმიერ არსებულს აქვს თავისი დანიშნულება, ტელოსი. ის ვინც აღასრულებს თავის მიზანს, ტელოსს ეხმიანება მარადიულ კანონს.  ღმერთის მიერ მოწყობილ წესრიგში ადამიანი პასიურად არ მოქმედებს, იგი ჩვეულებრივ,  განსჯას იყენებს და ყოველთვის როცა განსჯის თუ რა არის მისთვის მართებული, იგი მონაწილეობს ბუნებით სამართალში. 

აქვინელის მიხედვით არსებობს რაციონალური განსჯით მიღებული შეხედულებები, რომელიც უნივერსალურია, საერთოა ნებისმიერი ადამიანისთვის და მათ პირველად წესებს, მცნებებს უწოდებს.  ეს მცნებები 4 პოსტულატს მოიცავს, რომლის თანახმადაც მიშვნელოვანია:

1.     ადამიანის სიცოცხლის დაცვა და შენარჩუნება

2.     რეპროდუქცია და ზრუნვა მომავალი თაობის განათლებასა თუ კეთილდღეობაზე 

3.     ღმერთის აღიარება და ღვთისმსახურება

4.     საზოგადოების ნაწილად ყოფნა.

იმის დასადგენად თუ როგორ მიემართება ევთანაზია ბუნებით სამართალს, კვლევას ნუ დავიწყებთ პირველივე პუნქტიდან, არამედ განვიხილოთ მეოთხე, ბოლო პუნქტი. აქვინელი, არისტოტელეს მსგავსად, ადამიანს „ სოციალურ ცხოველად“ აღიქვამს და სოციუმთან ინტერაქციას ადამიანის ცნობიერების, ჭეშმარიტების დადგენის ერთ-ერთ მთავარ წყაროდ აღიქვამს. თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ისინი,  ვისაც „ადამიანური კანონით“ ეკუთვნის ევთანაზია, არიან ინდივიდები, რომლებსაც ხშირად არ შეუძლიათ ასე ჩვეულებრივად აღქმულ ურთიერთობებში მონაწილეობა. ზოგიერთ მათგანს ვერბალური კომუნიკაციის, ინტერაქციის უმთავრესი მექანიზმის, უნარიც კი არ აქვს. ეს კი  აპრიორი გამორიცხავს ან სულ მცირე, აფერხებს საზოგადოების ნაწილად ყოფნას. 

რაც შეეხება რწმენას, მაშინაც კი თუ ადამიანთა ამ კატეგორიას სწამს ღმერთის, მათ არ შეუძლიათ სხვადასხვა რელიგიურ რიტუალში მონაწილეობა, ღმერთისთვის პატივის მიგება. ასევე ბათილდება მეორე პუნქტი, რადგან ქრონიკული, განუკურნებელი სენით დაავადებული ადამიანი,  ჩვეულებრივ ვერ ახერხებს რეპროდუქციაში მონაწილეობის მიღებას და რაც ყველაზე მთავარია, ვერ ზრუნავს მომავალი თაობის კეთილდღეობაზე. 

განსახილველი რჩება ერთადერთი პუნქტი, კერძოდ ადამიანის სიცოცხლის დაცვა და შენარჩუნება. ევთანაზია ცხადია პირდაპირ გამორიცხავს სიცოცხლის შენარცუნებას, მაგრამ ვფიქრობ, მაინც ბუნდოვანია რა იგულისხმება ადამიანის სიცოცხლის დაცვასა და შენარჩუნებაში, რადგან თუ პიროვნებებს ინდივიდუალურად ვკითხავთ თუ რა ახასიათებს ადამიანის სიცოცხლეს, მივიღებთ უნივერსალურ, მაგრამ მაინც მეტისმეტად კონკრეტულ მახასიათებლებს, რომლითაც ჩვენ უნებურად განვსაზღვრავთ სიცოცხლეს. ეს მახასიათებლები არ შემოიფარგლება ცხადი, მარტივი ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებებით და უფრო მეტიც, შეგვიძლია თამამად განვცაცხადოთ, რომ ადამიანის სიცოცხლის განსაზღვრისას, მეტისმეტად მცირე ნაწილი თუ დააკავშირებს მას მხოლოდ სუნთქვასთან, გაღვიძება- დაძინებასთან თუ კვებასთან.  ნიცშეს არ იყოს, ადამიანებს მხოლოდ სიცოცხლე არ ჰყოფნით მათ ღირსეული ცხოვრება სურთ, აქვინელთან მიმართებით კი ეს ღირსეული სიცოცხლე შეგვიძლია აღვიქვათ ტელოსის შესრულბად, რომლის უნარიც ამ ადამიანებს არ აქვთ. 

განხილულიდან გამომდინარე, თუ დავუბრუნებით ჩვენი ბლოგის სათაურს, ვფიქრობ ევთანაზია არ ეწინააღმდეგება ბუნებით სამართალს, რამეთუ წინააღმდეგობისთვის აუცილებელია პოტენციურად მაინც არსებობდეს დაქვემდებარების შესაძლებლობა, ობიექტი კი თავისი ნებითვე უარყოფდეს ამ შესაძლებლობას. იმ ადამიანს კი, ვინც ევთანაზიას ითხოვს, ბუნებითი კანონისთვის დამახასიათებელი ნიშნულები უბრალოდ არ გააჩნია, იგი ბუნებითი კანონის მიღმაა, შესაბამისად, შეუძლებელია ეწინააღმდეგებოდეს მას.

Რა ხდება მაშინ, თუ ადამიანური კანონი ვერ მიცავს?

Თომა აკვინელი ბუნებითი კანონის შემდეგ განიხილავს ადამიანურ კანონს, რომელიც საზოგადოების მიერ შემუშავებულ წესებს გულისხმობს. Ადამიანური კანონები, აკვინელის თანახმად, უნდა მოიცავდეს ისეთ წესებს, რომლებიც შეთანხმებულია ბუნებითი კანონის პრინციპებთან და იდეებთნ და აქედან გამომდინარე, გულისხმობს ისეთ წესებს, რომლებიც განსაზღვრულია ჩვენი ან სხვისი ცხოვრებების დასაცავად. Ამის მაგალითად შეგვიძლია ავიღოთ სიცოცხლის, ბედნიერების, უსაფრთხოების უფლება და სხვები. Მიუხედავად ამისა, ადამიანური კანონი ზოგ შემთხვევაში შეიძლება სულაც არ იყოს დადებითი, ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებამ შეიძლება ადამიანური კანონი პირიქით, ბუნებითი კანონის საწინააღმდეგოდ და დარღვევისკენ მიმართოს. Რა ხდება ამ შემთხვევაში, არიან თუ არა ადამიანები მორალურად არასწორები იმ შემთხვევაშიც, თუ ისინი უბრალოდ კანონებს მისდევენ და საზოგადოებრივი ქაოსის, პატიმრობის ან სულაც, სიკვდილის თავიდან აცილებას ცდილობენ? 

Ბუნებითი კანონები, აკვინელის აზრით, რაციონალურად არსებობის, ადამიანური მისიის (გამრავლების, საზოგადოებაში არსებობის, ღმერთის თაყვანისცემის) შესრულებისთვისაა საჭირო, ხოლო ადამიანურ კანონებს ის მოიაზრებს როგორც ბუნებითი კანონებიდან გამომდინარე წესებს, რომლებიც მათ ასასრულებლად ან დასაცავად უნდა მოქმედებდეს. Შეიძლება ვთქვათ, თომა აკვინელი ადამიანურ კანონს ორგვარად ჰყოფს: real goods ის წესებია, რომლებიც კავშირშია ბუნებით კანონებთან და რომლებიც საჭიროა იმისთვის, რომ ადამიანმა საკუთარი არსებობის მიზანს, არსს მიაღწიოს და შესაბამისად, მათი უარყოფა ამორალურია. Თუმცა ამავე დროს, ადამიანური ბუნებიდან გამომდინარე, apparent good-ის წინაშე აღმოვჩნდებით ხოლმე, რომლებიც ბუნებით კანონებთან შეუთანხმებელი, მის საწინააღმდეგო და ამორალური წესებია. Ამის მაგალითად შეიძლება ჩავთვალოთ კანონები, რომლებიც მორალურად არასწორია: წესი, რომ ზოგიერთ ქვეყანაში ქალებს არ აქვთ, მანქანის ტარების უფლება. Ვინაიდან მსგავსი კანონები ბუნებითი კანონის საწინააღმდეგოდ მიდის, აკვინელის აზრით, მათი დამორჩილებაც კი ამორალური ქმედებაა. 

Რამდენად შესაძლებელია ადამიანმა უარი თქვას ადამიანური კანონის დამორჩილებაზე, მაშინ თუ ეს არანაირ შედეგს არ გამოიღებს იმის გარდა, რომ ჩვენი სიცოცხლე საფრთხეში ჩავარდება? Რატომ უნდა ჩაითვალოს ჩემი ქმედება ამორალურად, თუ მე უბრალოდ გადარჩენას ვცდილობ? Მიუხედავად იმისა, რომ აკვინელი ბუნებით კანონებს ადამიანურ კანონებზე მაღლა აყენებს, ჩემი აზრით, თანამედროვე სამყაროშიც კი ეჭქვეშ დგება ის, თუ რამდენადაა შესაძლებელი ჩვენ მიერ ჩამოყალიბებული წესებისა და კანონების უგულველყოფა და ბუნებითი წესრიგის მიხედვით ცხოვრება მაშინ, როდესაც ჩვენი მთელი არსებობა ადამიანურ კანონებზეა დაფუძნებული. Მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება ვიაზრებდე, რომ მათი მიდევნება არასწორია, თუ სხვა გზა არ მაქვს, არის ჩემი ქმედება ამორალური? 

Ჩემი აზრით, არ შეიძლება ადამიანს ამორალური ვუწოდოთ მხოლოდ იმიტომ, რომ ის თავის ქვეყანაში თვითგადარჩენას და სიცოცხლეს ცდილობს. Მიუხედავად იმისა, რომ ბუნებრივია, არასწორ და მორალურად გაუმართლებელ კანონებს უნდა შევეწინააღმდეგოთ, ბუნებითი კანონების მიხედვითაც კი, ჩვენი მიზანი სიცოცხლის შენარჩუნება და მისი დაცვაა. Ვფიქრობ, რომ იმ შემთხვევაში, თუ ადამიანური კანონის შეწინააღმდეგება რაიმე სახით ადამიანის სიცოცხლეს ან თავისუფლებას საფრთხეში ჩააგდებს, ამას ვერ დავარქმევთ ამორალურობას. Ადამიანის პირველი ინსტინქტი თვითგადარჩენაა და მისი ასე მკაცრად განსჯა, ჩემი აზრით არასწორია. Მიუხედავად იმისა, რომ ის შეიძლება აცნობიერებდეს ადამიანური კანონის ამორალობას, უსამართლობას და ეწინააღმდეგებოდეს მას, ზოგჯერ ეს ბუნებითი კანონის პირველი პრინციპის - სიცოცხლის შენარჩუნების იდეის საწინააღმდეგოდ მიდის და შესაბამისად, მისი ეს ქმედება ამორალურად ვერ ჩაითვლება. Ამ დროს, აკვინელის მსჯელობების მიხედვით, ვდგებით დილების წინაშე, დავარღვიოთ ბუნებითი კანონის პირველი იდეა და საკუთარი სიცოცხლე საფრთხეში ჩავაგდოთ, თუ მივსდიოთ ადამიანურ კანონს და ვიყოთ ამორალურები? 

Საბოლოო ჯამში, მიუხედავად იმისა, რომ აკვინელის აზრით, ადამიანური კანონები ბუნებით კანონებთან უნდა იყოს შესაბამისობაში, ხშირად ეს ასე არ არის. Apparent good-ს დღემდე საკმაოდ ხშირად გვხვდება და თუმცა თეორიის თანახმად, მისი დამორჩილება ამორალურია, რთულია იმის თქმა რამდენად სამართლიანია საკუთარი სიცოცხლის საფრთხეში ჩაგდება ასეთი მორალურობის გამო. Ამას თან ერთვის ბუნებითი და ადამიანური კანონის დაპირისპირება და საბოლოო ჯამში მივდივართ კითხვამდე, რომელიმე შემთხვევაში იქნება ჩემი ქმედება მორალური?

Natural law - but not so natural after all

ბუნებითი სამართალი ფილოსოფიური დოქტრინაა, რომლის მიხედვითაც ადამიანებს გააჩნიათ ბუნებითი,თანდაყოლილი კანონების კოდექსი, ღირებულებების სია, რომელიც მათში თავისთავად დევს. აღნიშნული თეორიის მიხედვით ყოველ ადამიანს გააჩნია თავისთავად მინიჭებული უფლებები, რომლებიც არა შექმნილი და საჭიროებაზე დაყრდნობილია სამართლებრივი დოქტრინით სოციუმისა თუ სახელმწიფოს მიერ, არამედ ბოძებულია მემკვიდრეობით უშუალოდ ღვთის მიერ, ან ბუნების, ან გაურკვეველია საიდან, თუმცა ნამდვილად ებოძა მას. მათ მიერ ყოველი ქმედებისა და საქციელის განსასჯელი კოდი უკვე თავადვე არსებობს მათში, ადამიანები კი ყოველთვის ხვდებიან როდის სჩადიან მორალურად გამართლებულ თუ მიუღებელ ქმედებას. ხშირად ისინი შესაძლოა მორალის წინააღმდეგ მოქმედებდნენ, რომელიც სოკრატეს დემონივითაა, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მათ არ იციან კარგისა და ცუდის აპრიორული გარჩევა ერთმანეთისგან. ის საკუთარი არსით უპირისპირდება პოზიტიურ სამართალს, რომელიც ყველა წესსა და კანონს, მორალურ-ეთიკურს თუ სამართლებრივს, მიიჩნევს ადამიანმა მიერ შექმნილად, აბსოლუტურ სოციალურ კონსტრუქციად.

ბუნებით სამართალს, მიუხედევად იმისა რომ ის აბსოლუტურ მორალს ქადაგებს, არაერთი ნაკლი და ხარვეზი აქვს. იმისდა გამო, რომ შეუძლებელია კარგისა და ცუდის, სწორისა და არასწორის, მორალურისა და ამორალურის ფუნდამენტალური გამიჯვნა, ხშირად ბუნებითი სამართალი მხოლოდ საბაბი, ფაქტებით გაუმყარებელი მიზეზი ხდება გარკვეული მიუღებელი ქმედებებისა. ის,რაც წარსულში ტრუისტულ დებულებად მიაჩნდათ, მომავალში ხშირად სრულად მიუღებელი ხდება ხოლმე საზოგადოების უდიდესი ნაწილისთვის. მონობის პრაქტიკა წლების მანძილზე მიიჩნეოდა „ბუნებრივად“. თავად ჯონ ლოკი იყო ჩართული მონების ყიდვა-გაყიდვაში და ყოველივეს ბუნებითი სამართლით ამართლებდა. დღეს ცოტა თუ იტყვის, რომ მონობა გამართლებული პრაქტიკაა თანამედროვე საზოგადოებაში. ბუნებითი მონობა არისტოტელეს პრინციპს ემყარება, რადგან სწორედ ის თვლიდა, რომ ბუნებით ზოგიერი ადამიანი მონაა, ხოლო ზოგიერთი - თავისუფალი.

ჰიტლერი და ნაცისტური გერმანია საკუთარ იდეოლოგიას წარმართავდა ბუნებითი სამართლის“გამოყენებით“. მათ მიაჩნდათ, რომ ბუნებრივად, ცალსახად და ნათლად არსებობდა გამორჩეული რასა, რომლებიც ა პრიორი აღმატებულები იყვნენ სხვებზე, შესაბამისად ჰქონდათ ყველა ტიპის მორალურ-ეთიკური უფლება, ყველა არსებული გზით მოეპოვებინათ და განემტკიცებინათ ეს უპირატესობა, როგორც სხვათა შორის დაწინაურებული რასისა. ამ იდეაფიქსმა მრავალი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა, დაამახინჯა მილიონობით მიმდევარის აზროვნება და ბოროტების პრაქტიკის განხორციელებას კიდევ უფრო შეუწყო ხელი.

ფრენსის ბეკონი მის მოძღვრებაში 4 იდოლის შესახებ, ერთ-ერთ მათგანში „ტომის იდოლები“ აღნიშნავს, რომ ყოველი ადამიანი მიდრეკილია ბუნება, არსებული რეალობა დაინახოს როგორც დიდი, მოწესრიგებული ჯაჭვი თუ ქსელი მოვლენებისა. მას სურს, სისტემიზაცია მოახდინოს ყველაფრის, უფრო მეტად დაამსგავსოს ინდივიდები თუ მოვლენები ერთმანეთს, ვიდრე განასხვავოს, ცალკეული მნიშვნელობით დატვირთოს და ასე მიიღოს.

შესაბამისად, ისტორიის მანძილზე არა ერთხელ და ორჯერ ვხვდებით პრაქტიკებს, რომლებიც შემდგომი საზოგადოებებისთვის სრულად მიუღებელია. შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კაცობრიობის განვითარების ევოლუციური გზის მანძილზე ვერ იარსებებდა კანონთა ერთი დასტა, რომელიც მემკვიდრეობით გადაეცემა მას. ის არა არსებული, არამედ შექმნილი ეთიკური თეორიაა. ის ადამიანთა მიერ ადამიანებისთვისაა გამოგონებული. გრავიტაციის კანონს ნიუტონმა მხოლოდ მიაგნო, იპოვა, გამოიცნო და შეიმეცნა, ის თავად კი ყოველთვის არსებობდა. იმავეს თქმა ბუნებით სამართალზე რთულია სწორედ იმ მრავალფეროვანი და კონტროვერსიალური პრაქტიკების გამო, რომლებიც არსებობის მანძილზე სხვადასხვა კულტურება, ხალხებმა თუ ინდივიდებმა შეიძინეს. ბუნებითი სამართალი უპირისპირდება ევოლუციურ განვითარებას, რამდენადაც ცნობს აბსოლუტურ, შეუვალ გზას არსებობისა. ეს რომ მართლაც ასე ყოფილიყო, ამას ისე დაადგენდა კაცობრიობა ამ ხნის მანძილზე, რომ ამდენი საფუძვლიანი სკეპტიციზმი არ იქნებოდა მის გარშემო. Შესაძლა განუსაზღვრელობა კაცობრიობისთვის შფოთვის ძირითადი მიზეზია, თუმდა ვფიქრობ, წინასწარგანსაზღვრულობას სჯობს.

ეუდაიმონია - ანუ სად მივყვართ მიზანს

მივყავართ თუ არა მიზანს ყოველთვის სასურველ შედეგამდე, რაში გვჭირდება კონკრეტული მიზანი და მართლდება, თუ - არა იგი ყოველთვის მიზეზით?

არისტოტელე ტელეოლოგისტი ფილოსოფოსი გახლდათ. მის მიხედვით, ყოველი ობიექტისთვის არსებობს ის, რასაც საბოლოო მიზანი ჰქვია. ეს მიზანი ყოველი ახალი „კარის გასაღები“ და ახალი გზის დასაწყისია. იგი მთავარ მამოძრავებელ ძალად გადაიქცევა ხოლმე ადამიანთათვის.

არისტოტელე ადამინებს სხვა ცოცხალ არსებებზე მაღლა აყენებს, მხოლოდ ერთი მიზეზით - ისინი მოქმედებენ არა მხოლოდ ინსტინქტებით, არამედ გააზრებულად. ეს იმდენად დიდ განსხვავებას გვანახვებს ადამიანებსა და სხვა არსებებს შორის, რომ თამამად შეგვიძლია ვთქვათ: ადამიანებს ცუდისა და კარგის განსხვავების უნარი შესწევთ. რა არის კარგი და რა - ცუდი, ამის განსხავებას ადამიანები მთელი ცხოვრება ცდილობენ და სწავლობენ. ცდილობენ გაიგონ, არის თუ არა მათ მორალურ/ამორალურ (ანუ, მეორენაირად, კარგ ან ცუდ) საქციელსა და მიზნამდე მისასვლელ გზას შორის კავშირი. ამ ცუდისა და კარგის გამიჯვნის უნარი გვეხმარება იმაშიც, რომ განსხვავება დავინახვოთ კარგსა და უკეთესს შორის.

ვფიქრობ, ადამიანის ბუნება მიდრეკილია განვითარებისკენ. ამაში სწორედ ზემოთხსენებული უნარი ეხმარება. მიზანი სწორედ კარგიდან უკეთესისკენ სვლას გულისხმობს. ჩვენ, ადამიანები, შეიძლება ვაკეთებდეთ რაღაც საქმეს კარგად, მაგრამ ვხვდებოდეთ, რომ ეს საკმარისი არ არის. ბედნიერების, ანუ, მიზნის მიღწევისთვის ამ საქმის სრულყოფაა საჭირო.

მიზნისკენ მიმავალ გზაზე არ აქვს მნიშვნელობა, მისი მიზეზი კარგია, თუ - ცუდი, რადგან მიზანს მორალურ ჭრილში არ განვიხილავთ. მთავარია მიზნის არსებობა და მისკენ სავალი გზა. მაგრამ შეიძლება სწორედ ამ გზაზე აღმოვაჩინოთ ის, რომ მორალურმა (კარგმა) საქციელმა  კატალიზატორის როლი კი შეასრულა მიზნისკენ მიმავალ გზაზე.

კარგისა და ცუდის განხვავების საფუძველზე მახსენდება კარლო კოლოდის წიგნი - „პინოქიოს თავგადასავალი. ხის თოჯინას ამბავი“, რომლის მთავარი გმირი - პინოქიო, ხის თოჯინა, ცდილობს, ნამდვილ ბიჭუნად გადაიქცეს. ეს სწორედ ის მიზანია, რომელსაც პინოქიო, ყველაფრის მიუხედავად, დაისახავს. იგი თავის მამას,  პაპა კარლოს, ისე უყვარს, როგორც, ალბათ, თავისი ნამდვილი შვილი ეყვარებოდა. უნდა, რომ მასთან ერთად გაატაროს მთელი დღე, ასწავლოს პინოქიოს, როგორ მოიქცეს ნამდვილი ბიჭუნასავით. პინოქიოს ყველაფერი ჰქონდა იმისთვის, რომ ხის თოჯინადაც ბედნიერი ყოფილიყო. ბიჭად გახდომისთვის მხოლოდ რამდენიმე პირობის შესრულება იყო საჭირო: მას არ უნდა ეცრუა, უნდა ყოფილიყო მამაცი და უანგარო. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მისი ბიჭობად გახდომის ოცნება მხოლოდ ოცნებად დარჩებოდა. სწორედ ამიტომ, პინოქიო იწყებს კარგსა და ცუდზე ფიქრს, მათ გამიჯვნას და თავისი საქციელის სწორედ ამ ორი ცნებით განსაზღვრას. მისი სურვილი იმდენად დიდია, რომ დიდი შრომის შედეგად სასურველ მიზანს მიაღწევს და ნამდვილ ბიჭად იქცევა.

რა იყო პინოქიოსთვის მთავარი მიზეზი და გაამართლა თუ არა ამ მიზეზმა მიზნისკენ მიმავალ გზაზე? მთავარი ისაა, რომ პინოქიო(ადამიანების მსგავსად) ხვდებოდა, რომ მისი ამგვარი ცხოვრება ცუდი სულაც არ არის, ის ყველას უყვარს, ცხოვრობს, როგორც ნამდვილი ბიჭი, თუმცა კარგი ცხოვრება სრულყოფილს სულაც არ ნიშნავს. სრულყოფისთვის პინოქიოს ბიჭად გახდომა სჭირდებოდა, რაც მისი ცხოვრების მთავარ მიზნად იქცა. ამ გზაზე კი მან კარგისა და ცუდის განსხვავება, კომპრომისებზე წასვლა ისწავლა, რაც მთავარი კატალიზატორი გამოდგა ბიჭად გახდომი საქმეში.

გამოდის, რომ კარგად გაკეთებული საქმე საუკეთესოს არ ნიშნავს, ხოლო ადამიანი სრულყოფილებას მხოლოდ მაშინ განიცდის, როცა კონკრეტულ საქმეში უმაღლეს ნიშნულს მიაღწევს. მიზანი კი სწორედ ისაა, რაც ყველაზე მეტად გვეხმარება ამ გრძნობის განცდის საქმეში.

ჰომოსექსუალიზმი და თომა აკვინელის ბუნებითი სამართალი

ბუნებითი სამართალი თომა აკვინელის მიერ შექმნილი ეთიკისა და ფილოსოფიის თეორია, რომლის ცენტრალური იდეაც ქმედების მორალურობის განსასაზღვრად აგენტის თანდაყოლილ ბუნებას იყენებს. ბუნებითი სამართლის მიხედვით, ყოველ ადამიანს აქვს საკუთარი ცხოვრების „მახასიათებლები“, რომლებიც ქმნის ნორმებსა და სტანდარტებს მისივე სასიკეთოდ. ბუნებითი სამართალი არ აწესებს კონკრეტულ წესებს, რომლებიც დროითი და სივრცითი მონაკვეთების მიხედვით შესაძლოა იცვლებოდეს. თომა აკვინელისთვის ადამიანის რაციონალური ბუნება ისეა მოწყობილი, რომ იგი მიდრეკილია კეთილდღეობისკენ და ცდილობს, თავიდან აირიდოს ყველაფერი საწინააღმდეგო. იგი ბუნებით სამართალში გამოყოფს რამდენიმე ძირითად კეთილდღეობას, რომლისკენაც ადამიანები უნდა ისწრაფოდნენ: სიცოცხლე, შთამომავლობა, სოციალური ცხოვრება, ცოდნა, ღმერთის წვდომის სურვილი, ოჯახი, ქორწინება და ა.შ. ადამიანების ქმედებას რაციონალურობა განაპირობებს და სწორედ მასთან მიმართებით განისაზღვრება ქმედების მორალურობაც, ყველაფერი, რაც არაბუნებრივია ამავდროულად არამორალურიცაა.

სწორედ ზემოაღნიშნულზე დაყრდნობით განსაზღვრა თომა აკვინელმა ჰომოსექსუალიზმის პრაქტიკის ამორალურობა, რადგან იგი ეწინააღმდეგება ყველა ცხოველისთვის დამახასიათებელ ჰეტეროსექსუალურ სექსუალურ კავშირს. ბუნებითი სამართლის მიხედვით სექსუალობის ეს კონკრეტული ასპექტი დაწვრილებით არ არის განხილული, თუმცა თომა აკვინელი ერთგვარ საერთო მონახაზს ქმნის სექსუალურ ცხოვრებასთან მიმართებით და ამორალურად მიიჩნევს ნებისმიერი ტიპის სექსუალურ აქტივობას ქორწინების ფარგლებს გარეთ. იმისათვის, რომ ჰომოსექსუალიზმი თომა აკვინელის ბუნებითი სამართლის ლინზით განვიხილოთ, საჭიროა განვსაზღვროთ, რა მიმართება აქვს ამ ცნებას ზემოთჩამოთვლილ ძირითად კეთილდღეობებთან. უპირველესად, გასათვალისწინებელია, რომ თუ ბუნებითი სამართალში ცენტრალური ცნება ადამიანის თანდაყოლილი ბუნებრივი მახასიათებლებია, როგორ განისაზღვრება არის თუ არა ჰომოსექსუალიზმი განპირობებული მხოლოდ ბიოლოგიური და არა სოციალურ-კულტურული ფაქტორებით? თუ ყოველ ადამიანს საკუთარი გონიერება უბიძგებს ქმედებისკენ, მაშინ რატომ არ შეიძლება ჰომოსექსუალიზმი უბრალოდ უნივერსალური ადამიანური ბუნების ერთ-ერთი ჩვეულებრივ გამოვლინებად აღიქმებოდეს? გარდა ამისა, საკითხის განხილვისას შესაძლოა უფრო დაწვრილებით გავაანალიზოთ, თუ რატომაა ოჯახი დასახელებული ძირითად კეთილდღეობებში. ოჯახის კონცეფციას არ აქვს თავისთავადი ღირებულება, მას კეთილდღეობას ის ეფექტები აქცევს, რომლებიც ოჯახის შექმნას უძღვის წინ და, ამავდროულად, მოსდევს თან: სიყვარული, შთამომავლობა, მეგობრობა, მხარდაჭერა და ა.შ. ასეთ დროს ჰიპოთეტურ შემთხვევად შეგვიძლია მოვიაზროთ დაქორწინებული წყვილი, რომელსაც შვილის გაჩენა არ შეუძლია რაიმე ჯანმრთელობის პრობლემის გამო, ჩაითვლება თუ არა ბუნებითი სამართლის მიხედვით, რომ ისინი ესწრაფვიან ძირითად კეთილდღეობას და მორალურად იქცევიან საკუთარ ურთიერთობაში? თუ დავუშვებთ, რომ ზემოაღნიშნული წყვილი ოჯახის პოზიტიურობაში მოაზრებულ ყველა სიკეთეს იღებს, თუმცა ვერ ტოვებს შთამომავლობას ობიექტური მიზეზების გამო, მაშინ რატომ არ შეიძლება მათ გაუთანაბრდეს ჰომოსექსუალთა წყვილი, რომელსაც შვილი არ ჰყავს/ ან არ ჰყავს ბუნებრივი გზით? აქ, ალბათ, დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რა ითვლება ქორწინების მთავარ ასპექტად, თუ ამად შთამომავლობის შექმნასა და აღზრდას მოვიაზრებთ, მაშინ გამოვა, რომ უშვილო ქორწინებებს (მაშინაც კი თუ ეს სურვილით არაა გამოწვეული) არანაირი ღირებულება არ აქვს. თუ განსახილველ საკითხს მივუსადაგებთ თანამედროვეობას, როდესაც საკუთარი სექსუალური იდენტობის განსაზღვრა უფრო მეტად გახდა შესაძლებელი, შეიძლება ითქვას, რომ ძირითად კეთილდღეობას- ოჯახს- ჰომოსექსუალიზმის მიმართ აგრესიული დამოკიდებულება ხშირად უფრო ვნებს, ვიდრე თვითონ ჰომოსექსუალიზმი. გარდა ამისა, თომა აკვინელი მნიშვნელოვნად მიიჩნევს სოციალურ ცხოვრებას, რომლის ინტეგრალურობასა და სტაბილურობას ცხადად აზიანებს დაპირისპირება, რომელსაც არატრადიციული სექსუალური ორიენტაციის მქონე ადამიანების მიმართ დამოკიდებულება იწვევს.

ამრიგად, იმის მიუხედავად, რომ თომა აკვინელი თვითონ ამორალურად მიიჩნევდა ჰომოსექსუალიზმს, ვფიქრობ, ბუნებითი სამართლის იდეასთან იგი კატეგორიულ წინააღმდეგობაში არ მოდის.

რაში გვჭირდება სახელმწიფო?

სამართლიანობის არსსა და მნიშვნელობაზე საუბრისას პლატონი ადამიანის სულს და მის ბუნებას იშველიებს. პლატონის თქმით, ადამიანის სულს სამი საწყისი აქვს: გონივრული, არაგონივრული და ბობოქარი. გონივრული ნაწილი ბრძენია, რაციონალური, არაგონივრული სურვილებსა და ვნებებს დამონებული, ხოლო ბობოქარი საწყისი ჩვენს სიფიცხეს, სიმამაცეს და მსგავს თვისებებს განაპირობებს. როგორ შეიძლება სამი ამდენად პოლარიზებული საწყისით ადამიანმა ჰარმონიაში იცხოვროს და საკუთარ თავს დაეუფლოს? როგორ და ზომიერების, უფრო ზუსტად თუ ვიტყვით კი, სამართლიანობის საშუალებით – ამბობს პლატონი.

სამართლიანობა პლატონთან სწორედ ასე განიმარტება. სამართლიანობაა მდგომარეობა, როცა ყველაფერი, თითოეული სულის საწყისი, თითოეული თვისება, თავის საქმეს აკეთებს და აკეთებს მაშინ, როცა საჭიროა. გარდა ამისა, სამართლიანობისთვის აუცილებელია თითოეულმა საწყისმა იცოდეს, როდის დაემორჩილოს მეორეს. ადამიანის შემთხვევაში, აუცილებელია სულის არაგონივრული და ბობოქარი საწყისები გონივრულ საწყისს ემორჩილებოდნენ, რადგან გონივრული საწყისია ის, რომელსაც გააჩნია სიბრძნე და რაციონალურობა, რომელმაც იცის, როდის შეიძლება სურვილებსა და ვნებებს აყოლა და როდის არა, როდის შეიძლება გაბრაზება და როდის აჯობებს სიმშვიდის შენარჩუნება იმის მიუხედავად, თუ რას ვგრძნობთ. აქედან გამომდინარე, პლატონის მიხედვით, სამართლიანი ადამიანი, ანუ ადამიანი, რომელიც ახერხებს საკუთარი სულის საწყისების სწორად მართვას, საკუთარი თავის ბატონ–პატრონია. მაშინ ჩნდება კითხვა, თუ ადამიანს აქვს უნარი, იყოს საკუთარი თავის ბატონ–პატრონი, რაში გვჭირდება სახელმწიფო? რატომ ვთმობთ ჩვენს აბსოლუტურ თავისუფლებას და რატომ ვაძლევთ უფლებას ადამიანთა გარკვეულ ჯგუფს – გვმართოს?

ყველა ადამიანი რომ სამართლიანი იყოს, ყველა ადამიანი რომ ემორჩილებოდეს ეგრეთ წოდებულ ზომიერების კანონს, ცხადია, მთელი საზოგადოებაც სამართლიანი, მოწესრიგებული და უკომფლიქტო იქნებოდა, მაგრამ რეალობა სხვაგვარია. არსებობენ ადამიანები, რომლებიც არაგონივრულ და ბობოქარ სულის საწყისებს სრულ თავისუფლებას აძლევენ და საერთოდაც არ თვლიან საჭიროდ გონივრული საწყისის მიერ მათ მართვას. ასეთი ადამიანები, სამართლიანობის იმ განმარტებით, რომელსაც პლატონი გვთავაზობს, უსამართლონი გამოდიან, უსამართლო ადამიანები კი მათ გარშემომყოფებს აზიანებენ. აქედან გამომდინარეობს სახელმწიფოს საჭიროებაც.

სახელმწიფო ადამიანთა შეთანხმების შედეგია. შეთანხმების იმის თაობაზე, რომ უსამართლო ადამიანებმა დანარჩენები არ დააზარალონ. ამისთვის კი საჭიროა რაღაც, რაც მათ დასჯას შეძლებს, რისიც მათ შეეშინდებათ და რაც ყველას იმას მიაგებს, რასაც იმსახურებს. ამიტომ, ადამიანები ნებაყოფლობით დათანხმდნენ გარკვეული ჯგუფისა თუ ინსტიტუტის არსებობას, რომელსაც მათი შეზღუდვისა და დასჯის ძალაუფლება ექნებოდა. ფაქტობრივად, საზოგადოებამ, როგორც ერთმა ორგანიზმმა, შექმნა სახელმწიფო, როგორც სულის გონიერი საწყისი და მისცა მას მართვის სადავეები.

საქმე იმაშია, რომ დღეს სახელმწიფო იმაზე გაცილებით დიდი ძალაუფლებით გვევლინება, ვიდრე ის ხალხისგან მიენიჭა. აუცილებლად აღსანიშნია, რომ პლატონის მიხედვით, იმისთვის, რომ სული ჰარმონიაში იყოს და ადამიანმა შინაგან სამართლიანობას მიაღწიოს, რის შედეგადაც ის შეძლებს იყოს საკუთარი თავის ბატონ–პატრონი, სულის გონივრული ნაწილიც კი, მიუხედავად იმისა, რომ ის მბრძანებლობს დანარჩენ ორ ნაწილზე, ზომიერი უნდა იყოს საკუთარ მოქმედებებში, რადგან სამართლიანობა, პირველ რიგში, ყველასა და ყველაფრის მიერ საკუთარი საქმის კეთებას გულისხმობს. შესაბამისად, სახელმწიფომაც, თუ მას სულის გონივრული ნაწილის თანასწორად განვიხილავთ, უნდა იცოდეს რისთვის შეიქმნა, რა კონკრეტული საქმის გასაკეთებლად შექმნეს ის ადამიანებმა და მიუხედავად იმისა, რომ ხელში დიდი ძალაუფლება აქვს, არ გამოიყენოს ეს ძალაუფლება მაშინ, როცა საჭირო არ არის. ანუ მაშინ, როცა სამართლიანს უსამართლოსგან არ იცავს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ის დაარღვევს სამართლიანობის მთავარ პრინციპს და შექმნის იმაზე დიდ უსამართლობას და იმაზე დიდ უწესრიგობას, ვიდრე ეს მისი არარსებობის პირობებში იყო.

„არ შეიძლება წესიერი და პატიოსანი ხალხისთვის ქცევის წესების თავზე მოხვევა, ისინი თავად განსაზღვრავენ უპირატესად, სად რა კანონია საჭირო“ – ვკითხულობთ პლატონის სახელმწიფოში. სწორედაც, საკუთარი თავის ბატონ–პატრონი ადამიანები თავად უნდა განსაზღვრავდნენ საზოგადოებაში არსებულ წესებს და ამ წესების დადგენაში სახელმწიფო არ უნდა ერეოდეს, ვინაიდან სახელმწიფოც, თავის მხრივ, სწორედ ამ ადამიანებმა შექმნეს. სახელმწიფოს ვალია, და ის შექმნეს მხოლოდ იმისთვის, რომ აღასრულოს უსამართლოთა დასჯა და დაიცვას სამართლიანი ადამიანები იმ ზარალებისგან, რომელთაც ისინი უსამართლოთაგან იღებენ. ყოველივე დანარჩენი კი სახელმწიფოს მოქმედების საზღვრებს ცდება, მიუხედავად იმისა, სადამდე მოქმედების საშუალება აქვს მას.

მორალური აბსოლუტიზმი ბუნებით სამართალში

ერთი შეხედვით, ტერმინი „ბუნებითი სამართალი“ (Natural Law) თავის თავში მოიცავს კონტრადიქციას, ვინაიდან იმპლიციტურ ცოდნას თუ ვენდობით, სამართლის ცნება უნდა მივაკუთვნოთ არა პირველადი სახით, ბუნების მიერ მოცემულ, არამედ ადამიანის ინტელექტუალური მუშაობის, ანალიზის შედეგად მიღებულ სფეროს. თუმცაღა, თუ ამ სიტყვათა შეთანხმებას არაპირდაპირ ანუ ალეგორიულად გავიაზრებთ, მაშინ მივხვდებით, რომ მიზანი არის ხაზგასმა იმისა, რომ ბუნებითი სამართალი ერთ კონკრეტულ ქალაქზე ან ქვეყანაზე მორგებულ წესთა ერთობლიობა კი არა, გაცილებით უფრო უნივერსალური, ყველა რაციონალურ აგენტზე, თითოეულ ადამიანზე მორგებული ცნებაა. ამ მიმართებასთან დაკავშირებით შეიძლება გაგვახსენდეს, როგორ აკრიტიკებს ნიცშე სტოიკოსების ფილოსოფიას („ბუნების თანახმად, შესაბამისად ცხოვრება“), როცა ამბობს, რომ მათ სურთ, ბუნებას მიაწერონ თავიანთი მორალი და იდეალები- „და გსურთ აიძულოთ მთელი ყოფიერება, მხოლოდ თქვენი სახე და ხატი მიიღოს.“ ბუნებით სამართალთან ყველაზე უფრო მჭიდრო კავშირი აქვს თომა აქვინელს, რომელიც რომაული კათოლიციზმისა და არისტოტელეს ნააზრევის შერწყმას ცდილობს, ქრისტიანობის რაციონალიზაციის ამ სამიათასხუთასგვერდიან მცდელობასთან ერთად იგი წარმოგვიდგენს ადამიანის ოთხ ფუნდამენტურ ღირებულებას, აქვინელი უარყოფს რელატივიზმს და არისტოტელესგან ორ ძირითად კონცეპტს- ტელოსი და eudaimonia- იზიარებს.
აქვინელი ამტკიცებს, რომ არსებობს კულტურული, რელიგიური, ეთნიკური თავისებურებებისგან დამოუკიდებელი, ობიექტურად სწორი ქცევები და იგი არ იცვლება სიტუაციასთან, ადამიანთან, ადგილთან ერთად. ამგვარი ხედვა ზუსტად შეესაბამება მორალური აბსოლუტიზმის ცნებას. ამიტომ, აქვინელი გვეტყოდა და გვეუბნება კიდეც, რომ წამება, განზრახ მკვლელობა, ჰომოსექსუალური ურთიერთობა არასწორია იმის მიუხედავად, რა დადებითი ეფექტი შეიძლება ჰქონდეს თითოეულს. თუმცაღა, აქვინელის მიერ შემოთავაზებული ღირებულებების პრაქტიკაში განხორციელებისას წარმოიქმნება აშკარა წინააღმდეგობები. მათ „გასანეიტრალებლად“ აქვინელი გვთავაზობს ორმაგი ეფექტის დოქტრინას და გვეუბნება, რომ კონკრეტულ შემთხვევებში დასაშვებია ძირითადი ღირებულებების უკუგდება და დარღვევა. შესაბამისად, ბუნებით სამართალში მნიშვნელოვანია ორივე- მორალური აბსოლუტიზმიც და ორმაგი ეფექტის დოქტრინაც. აქვინელი, ერთი მხრივ, წარმოგვიდგენს უნივერსალურ წესებს და, მეორე მხრივ, გვეუბნება, რომ კონკრეტულ შემთხვევებში დასაშვებია მათი იგნორირებაც.
საინტერესოა, რამდენად ბევრია ასეთი გამონაკლისი და საკითხავია, რომელი უფრო ძლიერია ბუნებით სამართალში- მორალური აბსოლუტიზმი თუ ორმაგი ეფექტის დოქტრინით გამოწვეული შედეგი. თუ განვიხილავთ აქტიური ნებაყოფლობითი ევთანაზიის მაგალითს, როცა ადამიანს შეუძლია გამოთქვას თავისი პოზიცია სიცოცხლის დასრულების შესახებ, მარტივი მისახვედრი იქნება, რომ ადამიანების უმრავლესობა ამას გამართლებულად ჩათვლის. თუმცა, არანებაყოფლობით ევთანაზიას თუ განვიხილავთ, მაგალითად, Tony Bland-ის შემთხვევას, მაშინ აღმოჩნდება, რომ ბრიტანულმა სამართლებრივმა ძალებმა კანონიერად აღიარეს კონკრეტული პიროვნებისთვის ერთადერთი საკვები საშუალების შეწყვეტა. ტონის არ შეეძლო თავისი პოზიციის გამოთქმა. მორალური აბსოლუტიზმის დამცველის პოზიციიდან თუ აღვიქვამთ ამგვარ სიტუაციებს, მაშინ ვიტყვით, რომ გამონაკლისი სიტუაციების რაოდენობრივი სიმცირე მათი ღირებულების ანულირების შესაძლებლობასაც გვაძლევს, საღად მოაზროვნე ადამიანები კი განზრახ მკვლელობას არ გაამართლებდნენ. თუმცაღა, რამდენადაც არ უნდა შევეცადოთ ამგვარი „გამონაკლისი“ მაგალითების უგულებელყოფას, მაინც აბსურდულად, ირაციონალურად მოგვეჩვენება მორალური აბსოლუტიზმის პოზიციიდან მომზირალი ადამიანის აზრი კონკრეტულ საკითხთან მიმართებით. ამის უკეთ დასანახად გამოგვადგება ბერნარდ უიილიამსის მიერ შემოთავაზებული მაგალითი.
ჯიმი ერთ-ერთი რიგითი ბოტანიკური ექსპედიციისას შეეჩეხა კედელზე მიბმულ ოც ინდოელს. როგორც აღმოჩნდება, ისინი ადგილობრივი მაცხოვრებლები არიან, რომლებიც პროტესტის გამო ასე დასაჯეს, რათა სხვებისთვის ეჩვენებინათ, რომ მთავრობის წინააღმდეგ გამოსვლა ცუდი იდეა იყო. ეს მაცხოვრებლები უნდა მოკლან, მაგრამ ჯიმს, როგორც სტუმრის პატივისცემის სურვილით განმსჭვალულებს შეეფერებათ, სთავაზობენ პრივილეგიას, მოკლას ერთ-ერთი ინდოელი და ამით ყველა დანარჩენს გადაარჩენს, ხოლო თუ, მეორე მხრივ, ჯიმი უარს განაცხადებს, მოკლავენ ყველა დასჯილს. ამ შემთხვევაში, სასწორის ერთ მხარესაა ერთი ადამიანის სიკვდილი და ცხრამეტის გადარჩენა, ხოლო მეორე მხარეს- ოცივეს სიკვდილი და არც ერთის გადარჩენა. მორალური აბსოლუტისტები იტყოდნენ, რომ ინივიდი პასუხისმგებელია საკუთარ ქმედებაზე და არა იმაზე, რა შედეგი მოყვება ამ აქტს. ასეთი გამართლების მცდელობა შეიძლება სწორად მოგვეჩვენოს, როგორც თომა აქვინელის რაციონალიზმისა და ქრისტიანობის სინთეზის მცდელობა, თუმცა ჩნდება კითხვები, მაგალითად, რატომაა ასე, რატომ არაა პასუხისმგებელი შედეგზე ადამიანი და, მხოლოდ და მხოლოდ, პასუხისმგებელია ქმედებაზე, თავის გადაწყვეტილებაზე. თუმცა, ეს ხომ აშკარად აბსურდულ გამართლების მცდელობას ემსგავსება.
მოკლედ, როგორც არ უნდა შევეცადოთ, რომ ბუნებით სამართალს მორალური აბსოლუტიზმი მოვარგოთ, მაინც იმ დასკვნამდე მივალთ, რომ ეს ძალისმხევა ირაციონალურია, ხოლო მორალური აბსოლუტიზმისა და მისი განეიტრალების მიზნით შემოთავაზებული ორმაგი ეფექტის დოქტრინის შერწყმა ისეთივე წარუმატებელია, როგორც ქრისტიანობისა და რაციონალიზმის სინთეზი.

ქალი, როგორც რეპროდუქციის ხელსაწყო ბუნებით სამართალში

     ფილოსოფოსთა ინტერესის სფეროს აბორტის საკითხში, ძირითადად,  ცალკეული ქალებისადა ნაყოფის უფლებები და ზიანი წარმოადგენს. არის თუ არა ნაყოფი პიროვნება? იმსახურებს ისსიცოცხლის უფლებას? ბალანსირდება თუ არა ნაყოფის სიცოცხლის უფლება დედის პირადითავისუფლებით?  ეს კითხვები მეტად მნიშვნელოვან ასპექტებს წარმოაჩენს ზემოთხსენებულიქმედების თვალსაზრისით, თუმცა ფილოსოფოსთა დაკვირვების მიღმა რჩება ქალების, როგორცჯგუფის ზიანი, რომელიც განპირობებულია შეზღუდული უფლებებით, აკონტროლონ საკუთარისხეული და რეპროდუქცია.

    ბუნებითი კანონი აყალიბებს გარკვეულ ზოგად წესებს, რომელიც ნებისმიერი რაციონალური აგენტისათვის მისაღები და მათ მიერ აღიარებული უნდა იყოს. მათ შორის, მინდა გამოვკვეთო ორი ძირითადი წესი: ადამიანის სიცოცხლის დაცვა და შენარჩუნება, შთამომავლობის გამრავლება და განათლება.  თუ განვიხილავთ სქესობრივი კავშირის არსებობას, როგორც წინაპირობას რეპროდუქციისას, ერთი შეხედვით, ეს ძირითადი წესი გამრავლებისა არ იწვევს ჩვენში უარყოფით დამოკიდებულებას, თუმცა მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის გარემოებაც, რომ სექსუალურმა მიზიდულობამ შესაძლოა ისეთი რადიკალურად ამორალური ქმედება გამოიწვიოს, როგორიც სექსუალური ძალადობაა. და, ამის შესაბამისად, ისმის კითხვა: იწვევს თუ არა გამრავლება ყოველთვის მისაღებ შედეგებს? რამდენად პასუხისმგებელი ხდება სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი ჩასახულ ნაყოფზე და რამდენად გამართლებულად უნდა მივიჩნიოთ ამგვარი გზით რეპროდუქცია?

    ფილმ „მეღვინეობის წესების“ გმირი ჰომერ ველსი, როგორც ექიმი, სწორედ ამ მორალური დილემის წინაშე დგება: გაუკეთოს თუ არა აბორტი გოგონას, რომელიც მამისმიერი სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი ხდება და შედეგად ორსულდება. იმის მიუხედავად, რომ ჰომერი წინააღმდეგია ამ ქმედებისა, ის საკუთარ თავზე იღებს მოვალეობას მისი შესრულებისას, რითაც, ვფიქრობ, ათავისუფლებს უმწიკვლო როუზს, აძლევს წინაპირობას გაქცევისას. როგორც ექიმი ლარჩი ამბობს: ,,I deliver babies and I also deliver mothers” ჰომერი კი, ამ შემთხვევაში, უდავოდ გადაარჩენს და ახალ სიცოცხლეს შესძენს დედას, რომელიც მუდმივი ძალადობის მსხვერპლია. ჰომერის ქმედება, რომელიც მამის მუდმივი „მონობისაგან“ ათავისუფლებს როუზს და აძლევს შესაძლებლობას მსხვერპლის იარლიყის მოშორებისას, დაგმობილია ბუნებრივი კანონის მიერ, როგორც უარყოფა პირველი (ადამიანის სიცოცხლის დაცვისა და შენარჩუნების) ძირითადი  წესისა: „We ought to preserve and protect human life and hence an abortion in this case is morally wrong“. და როგორც ნათლად შეინიშნება, აქ ძალადობის მსხვერპლი კარგავს კონტროლს საკუთარ სხეულზე, ის გადაიქცევა არსებად, რომელიც ვალდებულია პასუხი აგოს არა საკუთარ, არამედ მოძალადის ქცევაზე. 

     ამგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ, ბუნებითი კანონის მიხედვით,  ქალი რეპროდუქციის წყაროდ გვევლინება, რომელსაც არ აქვს შესაძლებლობა მისი სურვილისაგან დამოუკიდებლად ჩასახულ ნაყოფზე უარი თქვას, მას უწევს პასუხი აგოს ქმედებაზე, რომლის მსხვერპლსაც თვითონვე წარმოადგენს: შეინარჩუნოს, აღზარდოს ბავშვი და მისცეს მას განათლება. ბუნებითი კანონი ავალდებულებს როუზს დარჩეს მუდმივი მონობის ქვეშ და ატაროს ცხოვრებისეული უღელი იმისდა დამოუკიდებად თუ რა სურს მას. შესაბამისად, შეგვიძლია უარვყოთ დებულება, რომ სწორი მოქმედებები მხოლოდ ისაა, რაც შეესაბამება ბუნებრივ კანონს, ვინაიდან ქმედება, რომელიც ბუნებრივ კანონს ეხმიანება, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, ბოჭავს ქალებს გადაწყვეტილების თავისუფლად მიღების საკითხში და სრულიად აფერმკრთალებს მათ სულიერებას, ერთადერთი, რაც რჩებათ ეს სხეულია, რომელსაც ექნება პოტენცია შთამომავლობის შექმნისა. 

Quinquae Viae

Homo Sapiens ლათინური სიტყვაა და გონიერ ადამიანს ნიშნავს. შედარებით განვითარებული გონითი შესაძლებლობებია ის ძირითადი განმასხვავებელი თვისება, რაც ადამიანს სხვა ცოცხალი ორგანიზმებისგან განასხვავებს. ანტიკური ხანიდან ადამიანი ცდილობს საკუთარი შესაძლებლობებით დააკვირდეს, შეიმეცნოს და შესაბამისად სათავისოდ გამოიყენოს ბუნება. შემეცნების პროცესის გასამარტივებლად ის ყოველთვის ცდილობს მოვლენების აღწერასა და მათ გამარტივებას უმარტივეს საწყისამდე, სწორედ პირველსაწყისის ძიებაა ის, რაც ადამიანს საუკუნეებია ასე ძალიან აინტერესებს და რითაც ცდილობს ახსნა მოუძებნოს ყველაფერს, რასაც ის გარშემო ხედავს. ძველ ბერძენი ფილოსოფოსებიდან მოყოლებული დღემდე თითქმის ყველა დიდი მოაზროვნეს საკუთარი საწყისი, „თეოსი“ (ეს შეიძლება ყოფილიყო სტიქია, გონება თუ პიროვნული ღმერთი) ქონდა. თალესი საწყისად წყალს მიიჩნევდა და ამბობდა, წყალი უფორმოა, მის გარეშე სიცოცხლე წარმოუდგენელია შესაბამისად ყველაფრის საწყისიც წყალი უნდა იყოს, ანაქსიმენი მიიჩნევდა ჰაერს, ანაქსიმანდრე-აპეირონს, ჰერაკლიტე-ცეცხლს და ამბობდა ყველაფრის დასაბამი ცეცხლია, შესაბამისად ყველაფერი ცეცხლში უნდა შთაინთქმას, პითაგორასთვის საწყისი ერთია, პლატონი შემოქმედს დემიურგს უწოდებდა, არისტოტელე მივიდა უძრავი-მამოძრავებლის იდეამდე და ასე შემდეგ. ისინი საწყისის ძიებით ცდილობდნენ ეპოვათ მყარი წერტილი სამყაროში, რომელსაც დააყრდნობდნენ მთელ მათ ფილოსოფიას.

სხვა ფილოსოფოსების მსგავსად გამონაკლისი, არც თომა აქვინელი იყო. მან ახალი პირველ საწყისის გამოგონება საჭიროდ არ ჩათვალა და დასჯერდა ბიბლიურ ღმერთს, რომელსაც მაშინდელი დასავლური ცივილიზაცია აწ უკვე კარგად იცნობდა. მან შექმნა სამართლის სისტემა, რომელსაც „ბუნებითი სამართალი“ უწოდა. აქვინელის სამართლის სისტემის მთავარი იდეა ეფუძნება ღმერთის ნებას, რომელმაც სამყარო „ბუნებითი სამართლის“ შესაბამისად შექმნა და მასში მყოფი არსებებისთვის გაიმეტა ყველაფერი ის, რასაც ისინი საუკეთესოდ გამოიყენებდნენ, მაგალითად წყალი მისცა თევზებს, მზე მცენარეებს, სტაფილო კურდღელს და ასე შემდეგ. გამომდინარე აქედან ღმერთის არსებობა აქვინელის შემოქმედებაში ცენტრალურ საფუძველს წარმოადგენს, ხოლო იმისათვის, რომ მისი მსჯელობა მყარი ყოფილიყო საჭირო გახდა ღმერთის, როგორც მისი შემოქმედების ცენტრალური აქტორის არსებობის დამტკიცება.

თომა აქვინელი გვთავაზობს ღმერთის არსებობის დამადასტურებელ ხუთ გზას (ლათ: Quinquae Viae). პირველი სამი არგუმენტი ემყარება მოძრაობისა და მიზეზობრიობის ურთიერთკავშირს, იწყება ზოგადი ჭეშმარიტებით ბუნებრივი მოვლენების მიმართ და მიდის სამყაროს საბოლოო შემოქმედებით წერტილამდე, რასაც ის ღმერთთან აიგივებს. აქვინელი ღმერთის არსებობის პირველ დემონსტრაციაში ფაქტობრივად იზიარებს არისტოტელეს აზრს პირველსაწყისზე. უძრავი მამოძრავებლის მსგავსად აქვინელი ამბობს, რომ სამყაროში ყველაფერს აქვს მოძრაობის მიზეზი, სხეულები ერთმანეთზე მოქმედებენ და ჯაჭვური პროცესით იწვევენ მათ გადახრას წონასწორული მდგომარეობიდან. მაგრამ პირველი დებულების მიხედვით არსებობს მთავარი მამოძრავებელი ანუ სახარებისეული ღმერთი, რომელიც არის სხვა ყველაფრის მამოძრავებელი მიზეზი, თვითონ კი მუდამ უძრავია.

მეორე არგუმენტში იგი ღმერთის არსებობას ამტკიცებს მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის პარადიგმით. ის არისტოტელეს მსგავსად ამბობს, რომ ყველაფერს აქვს საკუთარი ეფექტური მიზეზი, რომელიც არის მის შეცვლაზე პასუხისმგებელი მთავარი სუბიექტი, მაგალითისთვის ეს იქნება მშობელი, რომელიც აჩენს შვილს, მოქანდეაკე, რომელიც აქანდაკებს ქვას და ა.შ. ხოლო იმ დაშვებით, რომ ყველაფერს ყავს საკუთარი შემოქმედი და ეს არაა უსასრულო პროცესი, შესაბამისად არსებობს პირველ მიზეზი, პირველ შემოქმედი, რომელიც არის ღმერთი.

მესამე არგუმენტი გამომდინარეობს არსებობა არ არსებობიდან. არსებობს საგნები, რომელთა არსებობაც ისევეა შესაძლებელი, როგორც არ არსებობა, მაგრამ არსებობენ სუბსტანციები, რომლებისთვისაც არსებობის მდგომარეობა აუცილებლობაა. გარკვეულწილად მათ არ შეუძლიათ არ არსებობა. აქვინელის აზრით ასეთი სუბსტანცია ერთია, ისაა ერთგვარი წყარო ყოველგვარი არსებობის, რომელიც ისევ და ისევ ღმერთის ორგანული, ბუნებრივი მდგომარეობაა.

მეოთხე არგუმენტი ემყარება მშვენიერების ხარისხს. ყველაფერი არსებობს მშვენიერების მეტ-ნაკლები შემცველობით, მაგრამ უნდა არსებობდეს უმაღლესი, სრულყოფილი მშვენიერება, რომელსაც სხვა სხეულები მიესწრაფებოდნენ. აქვინელის სისტემაში კი უმაღლეს მშვენიერებაში მყოფი არსებაა ღმერთი.

და ბოლოს, მეხუთე მტკიცებაშიც აქვინელი იზიარებს არისტოტელეს აზრს სხეულების ტელოსების შესახებ, ის ამბობს, რომ ყველა სხეულს აქვს თავისი მიზანი, ტელოსი და ესწრაფვის მას, მაგრამ ბუნებრივ სხეულებს არ გააჩნიათ ინტელექტი იმისათვის, რომ თავისით განსაზღვრონ საკუთარი ეგზისტენციური მიზანი, შესაბამისად მათ სჭირდებათ გონიერი ხელმძღვანელი, რომელიც არის ღმერთი.

ასე რომ თომა აქვინელი აყალიბებს ერთგვარ ლოგიკურ ჯაჭვს, რომლითაც ცდილობს დაამტკიცოს ღმერთის არსებობა. მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსმა თანმიმდევრულმა მსჯელობამ შეიძლება მიგვიყვანოს გარკვეულ დასკვნამდე, რომელსაც ღმერთს ვუწოდებთ, მე მაინც ვფიქრობ, რომ ნებისმიერი ლოგიკური წრე, რომლის მიზანიც სრულყოფილებამდე მისვლაა თავის თავშივე წინააღმდეგობას შეიცავს. მითუმეტეს მეოთხე და მეხუთე არგუმენტიდანაც ეს გამომდინარეობს, რომ ადამიანი არაა სრულყოფილი არსება შესაბამისად მის მიერ შექმნილი თუნდაც ლოგიკური, მაგრამ აპრიორი არასრულყოფილი სისტემა განტოლების ბოლოს ღმერთამდე ვერ მიგვიყვანს.

სანამ სიკვდილი არ დაგვაშორებს

ადამიანების ცხოვრების ყოველდღიური ნაწილია სამართალი. ჩვენ გვჭირდება წესები, რომლებიც მიგვითითებენ თუ რა უნდა ვაკეთოთ, როგორ ვიცხოვროთ და რამდენად გამართლებულია ჩვენი საქციელი. თუმცა, ისტორიაზე დაკვირვებით , ვხედავთ, რომ რელიგიასაც არანაკლებ პატარა როლი უჭირავს ჩვენს ცხოვრებაში.

ამ ორი მნიშვნელოვანი ფაქტორის ერთობლიობას წარმოადგენს ბუნებით სამართალი. უკეთესად რომ განვმარტოთ, ბუნებითი სამართალი არის სამართლებრივი სისტემა, რომლის საფუძველია ჩვენი თანდაყოლილი  ღირებულებები. ამ სისტემის მიხედვით, ადამიანებს უფლებები ენიჭებათ არა საკანონმდებლო აქტის მიხედვით , არამედ ღმერთიდან, ბუნებიდან ან არსიდან. ბუნებრივმა სამართალმა სრული სახე მიიღო არისტოტელესთან , თუმცა შუა საუკუნეებში მას განმარტავდნენ ქრისტიანი ფილოსოფოსებიც, როგორიცაა თომა აქვინელი.  

        აქვინელი ამბობს, რომ ღვთის ბრძანებები გვეხმარება ადამიანებს, რომ განვასხვავოთ კარგი ცუდისგან. მაგრამ ბუნებრივად იბადება შეკითხვა: თუ ღმერთის ბრძანება არ ამართლებს რაღაცას, მაშინ როგორ ვანსხვავებთ ერთმანეთისგან სწორს და არასწორს? სწორედ აქ ხსნის აქვინელი ბუნებით სამართალს.

        თომა აქვინელი ამბობს, რომ ადამიანები ვმოქმედებთ განსჯის შესაბამისად. რადგან ასე ვიქცევით, ყველანი ვთანხმდებით ე.წ. ძირითად მცნებებზე და მივყვებით მას. ეს სისტემა ქმნის ისეთ ზოგად წესებს, რომლებიც სრულად რაციონალურია და ,როგორც უკვე ზემოთ ვახსენე, თანდაყოლილია.

        თომა აქვინელი 4 ძირითად მცნებას გვაცნობს, ესენია : სიცოცხლის შენარჩუნება, გამრავლება, ღმერთის სიყვარული და საზოგადოებაში ცხოვრება. თუმცა, როგორც ყველა სხვა დანარჩენთან, ამ თემასთანაც წარმოიშობა პრობლემები. ერთ-ერთი საინტერესო მაგალითი რაც შეიძლება მოვიყვანოთ არის მონოგამია.

        როგორც ბუნებითი სამართალი გვეუბნება , ერთ-ერთი მცნება, რომელსაც ჩვენ ადამიანები მივყვებით არის გამრავლება. ევოლუციის მანძილზე ვხედავთ, რომ როდესაც საუბარი შთამომავლობაზეა  , მთავარი მიზანი (ყოველშემთხვევაში ადრეულ პერიოდში) იყო მაქსიმალურად გამრავლება.  ცხოველების ხშირ შემთხვევაში ადგილი აქვს პოლიგამიას. პოლიგამია არის ურთიერთობა, როდესაც ერთი სქესის პარტნიორს ჰყავს საპირისპირო სქესის რამდენიმე წარმომადგენელი. მამრები ცდილობენ, რომ რაც შეიძლება ბევრ დედალთან დაწყვილდნენ, რომ შთამომავლობაც ბევრი ჰყავდეთ. ცხოველთა სამყაროში ეს ძალიან ჩვეულებრივი მოვლენაა. თუ ბუნებით სამართალს მივყვებით თუ ადამიანებისთვისაც ერთ-ერთი მთავარი წესია გამრავლება დას ეს ჩვენ დაბადებიდან თანდაყოლილად გვაქვს, მაშინ პოლიგამია ჩვენშიც გავრცელებული უნდა იყოს. და თუ გადავხედავთ ისტორიას შევამჩნევთ, რომ ძალიან ხშირი იყო შემთხვევა, როდესაც ერთ კაცს რამდენიმე ცოლი ჰყავდა და თითოეულისგან შვილებიც. უფრო მეტიც, მთელი მსოფლიოს მოსახლეობის  მხოლოდ 20% მისდევდა მონოგამიურ (მხოლოდ ორ ადამიანს შორის) ქორწინებას. ზოგიერთი მეცნიერი ამტკიცებს კიდევაც, რომ პოლიგამია არის ბუნებრივი ფორმა ურთიერთობების. სწორედ აქ ჩნდება კითხვა. თუკი ბუნებითი სამართალი მიგვითითებს გამრავლებისკენ და ისტორიული ფაქტებიდანაც ჩანს, რომ პოლიგამია იყო საკმაოდ დიდ ხანს გავრცელებული, მაშინ რა შეიცვალა? და დღეს რატომ მიიჩნევა მონოგამია ნორმად?

ჩვენ ვამბობთ, რომ ბუნებითი სამართალი გვიწესებს კანონებს, რომლებსაც ჩვენ ისედაც „ვგრძნობთ შინაგანად“, მაგრამ რეალობა ამ საკითხის გარშემო სულ სხვაა. თანამედროვე კულტურაში მრავალცოლიანობა/მრავალქმრიანობა მიუღებელია და კანონითაც კი ისჯება (გამონაკლისი არსებობს, თუმცა უმცირესობაში არიან). თანამედროვე დასავლურ კულტურას თუ შევხედავთ, ამერიკაში, მე-19 საუკუნეში პოლიგამია უკანონობად გამოცხადდა და უფრო მეტიც, საზოგადოებისთვის საშიშროებადაც აღიარებენ. დღესდღეობით ზუსტადაც მონოგამია არის მიჩნეულ კანონიერ ქორწინებად და თუკი ტერმინის განმარტებას მოძებნით, მას ახასიათებენ როგროც გაბატონებულ და ქორწინების ისტორიულ ფორმად. 

            ბუნებით სამართალსაც აქვს სუსტი წერტილები. რამდენიმე კითხვა ჩნდება, თუ გამრავლებაზე ზრუნვა ჩვენი თანდაყოლილი წესია და ადრე პოლიგამიას ვეწეოდით, რა მიზეზების და გარემოებების ზემოქმედებით შეიცვალა ეს ყველაფერი და ახლა შეუღლების დროს სიკვდილის დღემდე ერთგულებას რატომ ვფიცავთ ერთმანეთს. ჩვენ გონებაში გამჯდარი წესები როგორ იცვლება სრულიად საპირისპიროთი.  სოციალური ნორმები ახდენენ ჩვენზე გავლენას თუ ამ ყველაფერს რაიმე სხვა მიზეზიც აქვს.  

Maybe we're just born with it

Ბუნებითი სამართალი- ეს არის ფილოსოფიური თეორია, რომლის მიხედვითაც ადამიანს თანდაყოლილად გააჩნია გარკვეული უფლებები, მორალური ღირებულებები თუ პასუხისმგებლობები, რომლებიც უნივერსალურია კაცობრიობის მოდგმისთვის . მათში ოდითგანვე ჩადებულია კარგისა და ცუდის, სწორისა და არასწორის გარჩევის უნარი და სწორედ ამ უნარის წყალობით  განსაზღვრავენ ადამიანები საკუთარ ქცევებს.

Ბუნებითი სამართლის მიხედვით საზიანოა ისეთი ქმედებები, როგორებიცაა ქურდობა, ტყუილი, მკვლელობა- Სწორედ ამ უკანასკნელზე მინდა გესაუბროთ. Ერთი შეხედვით მკვლელობა მართლაც, რომ შემზარავი საქციელია- ამით ხომ სხვას ართმევ სიცოცხლეს და ზღუდავ მის უფლებას. Თუმცა, მეორე მხრივ, ეჭვქვეშ დგება მისი უარყოფითად აღქმის  თანდაყოლილობაც. Ცნობილი ფილოსოფოსი თომას ჰობსი ფიქრობდა, რომ მკვლელობის “სიცუდე” სულაც არ არის თანდაყოლილი, არამედ შემდგომ არის შექმნილი ადამიანების მიერ. Მისი აზრით, ადამიანებს,თავდაპირველად, არ მიაჩნდათ მკვლელობა ამორალურ საქციელად- შეთანხმება, იმაზე, რომ მკვლელობა ცუდია, მოგვიანებით მოხდა, როდესაც ხალხს დაუცვლეობის გრძნობა გაუჩნდა, გრძნობა იმისა, რომ მათ სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრება. Სწორედ ამის აღმოსაფხვრელად შეირაცხა მკვლელობის აქტი “ცუდად”. 

Პირადად მე, თომას ჰობსს ვეთანხმები, და ჩემი მოსაზრების გასამყარებლად ვიყენებ თვითგადარჩენის ინსტინქტს, რომელიც ყველა ადამიანში დაბადებიდან “დაპროგრამებულია”. Შუა საუკუნეების ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ფილოსოფოსი, თომა აკვინელი, რომელსაც დიდი წვლილი მიუძღის ბუნებითი სამარათლის თეორიის განვითარებაში, ფიქრობდა, რომ არსებობს შვიდი ძირითადი რამ ( seven basic goods), რისკენაც მიისწრაფვის თითოეული ადამიანი- მათგან პირველი კი თვითგადარჩენის ინსტინქტია, სიცოცხლის სურვილი.  Ახლა კი განვიხილავ იმ სმეთხვევას, სადაც კარგად წარმოჩნდება თვითგადარჩენის ინსტინქტის და აქედან გამომდინარე მკვლელობის ჩადენის თანდაყოლილობა. Მაგალითისთვის წარმოვიდგინოთ, რომ თავს გვესხმის მოძალადე და ცდილობს ჩვენს მოკვლას- რა არის ჩვენი პირველადი რეაქცია მის მოსაშორებლად, როდესაც ვხედავთ, რომ უბრალოდ გაქცევა არ შველის? Პირველი აზრი არის ის, რომ მოვკლათ ჩვენ, რათა თავად არ ვიყოთ მოკლული. Ამ იდეის გაელვება სრულიად გაუცნობიერებლად, ინსტქინტურად ხდება, ისევე როგორც მისი სიცხადეში მოყვანა. Ამიტომაც არის ხშირად, რომ როდესაც ძალადობის მსხვერპლნი ასწრებენ მკვლელებს მკვლელობის აქტის ჩადენას და მოულოდნელად დავარდნილ პისტოლეტს პირველები ესვრიან, შემდგომ ძლიერი შოკის ზემოქმედების ქვეშ არიან და უჭირთ მომხდარის აღქმა, და ხშირად ნანობენ კიდეც. Რატომ? Პასუხი ერთია- იმიტომ, რომ ეს მათ ინსტინქტურად, გაუცნობიერებლად გააკეთეს. Ორგანიზმმა იგრძნო მოსალოდნელი საფრთე და რადიკალურ ქმედებაზე გადავიდა, რომლის დროსაც ადამიანს დაფიქრების საშუალებაც არ აქვს და უბრალოდ ინსტინქტებს მიჰყვება. Აქედან გამომდინარე, ჩანს, Მკვლელობის “არასწორად” აღქმა რომ ბუნებითად თანდაყოლილი ყოფილიყო, მაშინ იგი პირველადი ინსტინქტი ვერ იქნებოდა, პირიქით, გამოდის, მკვლელობობა არათუ მოგვიანებით შეთანხმებული საერთო აკრძალვაა, არამედ, რაც არ უნდა ირონიული იყოს, მისკენ მიდრეკილება ადამიანში  ბუნებიდან დევს, რადგან ექსტრემალური სიტუაციების დროს გაუაზრებლად, ინსტინქტურად აფიქრდება. 

Ამრიგად, აშკარაა, რომ ბუნებითი სამართალი, როგორც ფილოსოფიური თეორია, არც ისე მყარია, ვინაიდან და რადგანაც, გარკვეულ ურთიერთწინააღმდეგობებს ვაწყდებით.  Ვფიქრობ, მისი გადახედვა და უკეთ დაზუსტება უპრიანი იქნებოდა.

Natural Law of Human Reproduction

თომა აკვინელის ნააზრევის მიხედვით, ბუნებითი სამართალი განსაზღვრავს ძირითად სიკეთეებს, რომელთა მიღწევასაც ყველა ადამიანი უნდა ესწრაფვოდეს. ამ სიკეთეებიდან ერთ-ერთია გამრავლება, შთამომავლობის დატოვება. აკვინელის აზრით, როგორც დანის დანიშნულებაა, რომ გაჭრას, ყვავილის - რომ გაიხაროს, ზუსტად ასევეა ადამიანის დანიშნულება, რომ გამრავლდეს. ეს არის ადამიანისთვის ღვთისგან მინიჭებული უნარი და ბუნებითი კანონი, რომ ადამიანებმა შთამომავლობა უნდა დატოვონ.

ცხადია, არსებობს შემთხვევები, როდესაც ადამიანები ამ ბუნებით კანონს არ ასრულებენ და ნებით თუ მათგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო არ მრავლდებიან. ერთი შეხედვით, აბსოლუტური ბუნებითი კანონის დარღვევა ნებისმიერ შემთხვევაში დასაგმობი უნდა იყოს, ბუნებითი სამართლის მორალიც ხომ ამაზეა დაფუძნებული, თუმცა, რეალობა სხვაგვარია.

კონტრასტის საჩვენებლად, მინდა მოვიყვანო ბერისა და ჰომოსექსუალი ადამიანის მაგალითი. ორივე მათგანი საკუთარი ნებით ირჩევს, რომ არ დაამყაროს სქესობრივი კავშირი საპირისპირო სქესის წარმომადგენელთან და შესაბამისად არ დატოვოს შთამომავლობა. შედეგი აშკარად ერთია - ბუნებითი კანონი, გამრავლება (procreation) არ სრულდება. მაგრამ, საინტერესოა რატომ არის, რომ ბერის საქციელს ხოტბას ასხამენ, ჰომოსექსუალს კი მკაცრად განიკითხავენ?

ერთი ვერსიის თანახმად, ბუნებითი სამართალი გვასწავლის, რომ ღმერთმა ყოველი არსება და ყოველი ორგანო კონკრეტული დანიშნულებით შექმნა. მაგალითად, კარგი თვალია ის, რომელიც კარგად ხედავს, კარგი ცხვირია, რომელსაც კარგი ყნოსვის უნარი აქვს. შესაბამისად, ყველა ორგანოს თავისი დანიშნულება აქვს და მათი არასწორად გამოყენება მათ „სიკარგეს“ უკარგავს. ერთნაირსქესიანთა შორის სქესობრივი კავშირი კი ბუნებითი სამართლის მიხედვით, უნარის “გაუკუღმართებულად“ გამოყენებად (perverted faculty) მიიჩნევა, რადგან გამრავლების მიზანს არ ემსახურება და სწორედ ამის გამოა ჰომოსექსუალიზმი დაგმობილი აკვინელის მიმდევრების მიერ. 

თუ ვიგულისხმებთ, რომ ისეთი კავშირი, რომლის შედეგიც შთამომავლობის დატოვება ვერ იქნება, ბუნებითი სამართლის მორალის მიხედვით, არასწორია, მაშინ გეი წყვილების გარდა სხვა შემთხვევებიც უნდა განვიხილოთ. მაგალითად, შესაძლებელია ჰეტეროსექსუალი წყვილი დაქორწინდეს ისე, რომ წინასწარ იცოდნენ ერთ-ერთი მათგანის უნაყოფობის შესახებ. თუ ეს ასეა, მაშინ მათი ქორწინებაც არასწორი უნდა იყოს, რადგან მათ შორის დამყარებულ სქესობრივ კავშირს გამრავლების მიზანი ექნება. ამას ბუნებითი სამართალი შემდეგნაირად ხსნის: უნაყოფო წყვილი სწორად იყენებს თავის დანიშნულებას, უნარს და ის, რომ ვერ მრავლდებიან, მათგან დამოუკიდებელი მიზეზის გამო ხდება. სხვა საქმე იქნებოდა წყვილი კონტრაცეპტივს რომ იყენებდეს და საკუთარი ნებით მიდიოდეს ბუნებითი კანონის წინააღმდეგ. მეორე მხრივ, სქესობრივი კავშირის კიდევ ერთი დანიშნულება ორი ორგანიზმის გაერთიანებაა, რაც, აკვინელის მიხედვით, რატომღაც მხოლოდ ქალსა და მამაკაცს შორის შეიძლება მოხდეს, სხვაგვარად არასწორი იქნება.

მეორე მხრივ, თუ ბუნებითი სამართლის მიხედვით მსჯელობას განვაგრძობთ, როგორც ბრმა თვალია „სიკარგეს მოკლებული“, უფუნქციო, იგივენაირად შეგვიძლია განვიხილოთ ისეთი ადამიანი, რომელსაც გამრავლების უნარი არ აქვს ან ის, ვინც თავად ირჩევს, რომ შთამომავლობა არ დატოვოს. შესაბამისად, რთული გასაგებია თუ რატომ არიან ბერები გამონაკლისები და რატომ არ ითვლება მათი ქმედება ღვთის ნების წინააღმდეგ წასვლად, რომელმაც ადამიანებს გამრავლების ფუნქცია მისცა და ერთ-ერთ კანონად დაუწესა კიდეც, რომ შთამომავლობა უნდა დატოვონ. აქ მნიშვნელოვანია გავითვალისწინოთ, რომ ბუნებითი სამართალი არ გვავალდებულებს, რომ განუწყვეტლივ აღვასრულოთ ბუნებითი კანონები. მთავარი ის არის, რომ ჩვენი უნარები სწორად გამოვიყენოთ. უხეში შედარება რომ გამოვიყენოთ, ჭამა კარგია. ადამიანმა საკვები უნდა მიიღოს იმისთვის, რომ ისაზრდოოს, მაგრამ ზოგჯერ ადამიანები მარხულობენ და ეს ქმედება ამორალურად ვერ ჩაითვლება, რადგან უნარების არასწორად გამოყენება არ ხდება. 

ამგვარად, აშკარაა, რომ ბუნებითი სამართალი და ძირითადი სათნოებებიდან ერთ-ერთი - გამრავლება, არაერთ კითხვას ბადებს და ისიც, რომ სქესობრივი კავშირის დანიშნულება მხოლოდ გამრავლებაა, შეიძლება სადავო იყოს. თუმცა, ბუნებითი სამართალი მაინც გვთავაზობს თავისებურ ახსნას იმის შესახებ, თუ რა არის მორალური და რა არა, დანარჩენი კი ჩვენს პირად რწმენა-წარმოდგენებზეა დამოკიდებული. 

ღმერთი?.. უღმერთობა?.. საკითხავი აი ეს არის

ბუნებითი სამართლის პრინციპი არის დაფუძნებული იდეაზე, რომ ყველაფერი, რაც მსოფლიოში არსებობს, ემორჩილება გარკვეულ წესებს და მათი განვითარების გზა განსაზღვრულია ამ ბუნებითი სამართლის მიერ. მნიშვნელოვანი დეტალია, რომ აღნიშნული ტერმინიდან გამომდინარე ბუნებითი კანონების ცნება თავის თავში აუცილებლად გულისხმობს იმას, რომ ის შეცნობადი უნდა იყოს ადამიანის გონების მიერ. ამავდროულად, ის სამართალსა და მორალს არ გამიჯნავს ერთმანეთისგან. ეს ფილოსოფია ოდითგანვე აქტუალური იყო; აღნიშნული გვხვდება ჯერ კიდევ ანტიკური დროის მოაზროვნეებთან: არისტოტელესა და პლატონთან. მოგვიანებით კი თომას აქვიანელთან, თომას ჰობსთან და ა.შ. დღემდე საკამათოა, თუ რა არის ბუნებითი სამართლის „საწყისი“; ნაწილი აღნიშნულს ბუნებას უკავშირებს, ნაწილი - თავად ადამიანს, ზოგი კი ამომავალ წერტილად ღმერთს მიიჩნევს. მიუხედავად იმისა, რომ ამ საწყისის ძიება მართლაც ძალიან საინტერესოა, ვფიქრობ, აღნიშნული კონცეპტი მაინც მეორეხარისხოვანია; განსაკუთრებით კი იმ იდეასთან მიმართებით განხილვისას, რომელსაც ბუნებითი სამართალი, როგორც ცნება, თავის თავში გულისხმობს - და ეს იდეა, პრინციპი არის უნივერსალურობა. მიმაჩნია, მთავარი „ხიბლი“, რაც აღნიშნულ ტერმინსა და იდეას გააჩნია, არის სწორედ ის, რომ ის ყველას აერთიანებს; ეხება ყველას - განიხილება კაცობრიობის მთლიანი მოდგმის კონტექსტში და ამ დროს საერთოდ არ აქვს მნიშვნელობა კონკრეტული ინდივიდის ეთნიკურ, ასაკობრივ, რელიგიურ თუ ა.შ ბექრაუნდს. ბუნებით სამართალზე საუბრისას კიდევ უფრო ყურადღებაგასამახვილებელია „წესების“ კონცეპტი. როგორც ყველასთვის ცნობილია, ადამიანები ჯერ კიდევ პირველყოფილ საზოგადოებებშიც კი გარკვეული წესების შესაბამისად მოქმედებდნენ. ეს წესები განსხვავდებოდა დროისა და ადგილის, სივრცის მიხედვით; რა საკვირველია, არ იყო ყველგან და ყოველთვის, ყველასთვის ერთნაირი; ამას კი სხვადასხვა სოციალურ-ეკონომიკურ-პოლიტიკური ფაქტორი და ღირებულებები, გარემო განაპირობებდა. თუმცა, არ იქნება გასაკვირი თუ ვიტყვით, რომ ადამიანის მიერ დაწესებულ კანონებს არ ძალუძთ ნებისმიერ კითხვაზე პასუხის გაცემა, ადამიანური ბუნებისთვის დამახასიათებელი ცნობისმოყვარეობის ყველა ასპექტით „დაკმაყოფილება“; ამან კი დიდწილად განაპირობა იმ ფენომენის „ჩამოყალიბება“-განვითარება, რაც რწმენის სახელით არის ცნობილი. არსებულ კითხვებზე პასუხის გაცემის გზად ადამიანებმა რაღაც ზებუნებრივ ძალებს მიმართეს; ამ ზებუნებრივ ძალაში კი, როგორც წესი, ძირითადად ღმერთი/ღმერთები იგულისხმება. აღნიშნული თემატიკა ძალიან საინტერესოა და, ვფიქრობ, მნიშვნელოვანი და აუცილებელია მისი განხილვა მაშინ, როცა საუბარია ბუნებით სამართალზე, ვინაიდან ამ უკანასკნელის ერთ-ერთი უმთავრესი პრინციპი დაფუძნებულია იდეაზე, რომ სწორედ ღმერთმა მისცა ადამიანს უნარი რაციონალური განსჯისა.
და კიბატონო, ეს ყველაფერი ერთი შეხედვით საკმაოდ ლოგიკურად ჟღერს, თუმცა აშკარად ჩანს, რომ ბუნებითი სამართლის მთელი ფილოსოფიის რამდენიმე პრინციპთაგან - სიცოცხლის შენარჩუნება, გამრავლება / განათლება, საზოგადოებასთან თანაცხოვრება - ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი და დიდი ადგილი ღმერთის ცნებას უკავია. თუ ადამიანი დარწმუნებულია ღმერთის არსებობაში, მაშინ ზემოთ განხილული მსჯელობა მისთვის სრულიად მისაღებია, მაგრამ რა ხდება მაშინ, როცა ადამიანს ეჭვი ეპარება ღმერთის არსებობაში; არ ესმის რამდენად რაციონალურია იმის დაჯერება, რომ იქ სადღაც არსებობს რაღაც ზებუნებრივი, უზენაესი ძალა, ცნობილი ღმერთის სახელით, რომელიც განსაზღვრავს და აკონტროლებს ყველაფერს და აწესებს იმას, თუ რა არის ცუდი და რა არის კარგი; თუ რა უნდა გვჯეროდეს - გვინდოდეს კარგი და არ გვინდოდეს ცუდი; თუ საერთოდ რას ნიშნავს ეს „კარგი“ და რას ნიშნავს „ცუდი“; როგორ გავიგო; ან ვის ან რატომ დავუჯერო და ვენდო ამ შეცნობის გზაზე. ეს ნამდვილად საკამათო პრობლემაა, რომელზე მსჯელობაც, ამავდროულად, პირადად მე, უშედეგოდ და არასაჭიროდ მიმაჩნია, ვინაიდან ჭეშმარიტ პასუხამდე მისვლა არ მგონია შესაძლებელი, თუმცა ბუნებითი სამართალი სწორედ იმით არის მნიშვნელოვანი და საინტერესო, რომ ზემოთ აღნიშნული პრინციპები და იდეები, რასაც ის ეფუძნება, არის, კიდევ ერთხელ, უ ნ ი ვ ე რ ს ა ლ უ რ ი. საზოგადოება, მგონი, თანხმდება, რომ ადამიანის სიცოცხლე და მისი შენარჩუნებისთვის მცდელობა საჭიროა; რომ მნიშვნელოვანია განათლების მიღება-გადაცემა და არსებული ციკლის გასაგრძელებლად გამრავლება; რომ პირადი და ჯგუფური კეთილდღეობისთვის მომგებიანია საზოგადოებასთან თანაცხოვრება; და ამ იდეებზე საუბრისას ჩვენ უკვე მგონი, რომ აღარ ვაქცევთ ყურადღებას იმას, რომ ამ პრინციპების ასაღიარებლად აუცილებელია ღმერთის არსებობისა თუ უღმერთობის დადგენა.
როგორც ციცერონი იტყოდა, ბუნებითი სამართალი ძლიერი საშუალებაა კაცობრიობის გაუმჯობესებისა. მისივე თქმით, ადამიანის გონს შესწევს ბუნების „ნათქვამის გაგება“ და შეუძლია იმოქმედოს მისი გათვალისწინებით; და ზოგადად სტოიკოსებს მიაჩნდათ, რომ მათი იდეალის - ავტარქიის (თვითკმარობა) მიღწევისა და დაუფლების გზაზე ბუნებითი სამართალი, მისი პრინციპების გააზრება ადამიანს დიდად დაეხმარებოდა. და მთავარიც ხომ სწორედ ეს არის? საკითხავიც აი ეს არის…

არისტოტელეს გზამკვლევი ინტუიციისა და რაციონალიზმის კვეთისკენ

არისტოტელეს სათნოების თეორემა ყველაზე მეტად იმით გამოირჩევა, რომ ის მთელ პასუხისმგებლობას აკისრებს ადამიანს და აძლევს მას არჩევანის თავისუფლებას. არისტოტელეს არ აქვს ჩამოყალიბებული რაიმე მკაცრი მორალური კომპასი ან მორალური წესდება, რომელიც ადამიანს საზღვრებში მოაქცევს, რადგან მას ღრმა რწმენა და იმედი აქვს იმისა, რომ თითოეული ადამიანი, თუ ამას მოინდომებს, თუნდაც ქმედები მრავალჯერადი გამეორების გზით, ჩამოყალიბდება კარგ ადამიანად. არისტოტელესთან არ არსებობს არანაირი ქმედების სარგებლიანობის ტოლობა ან კატეგორიული იმპერატივები, არამედ ქმედება თუ საგანი ჩაითვლება მორალურად გამართლებულად მაშინ, თუ ის საკუთარ ფუნქციას შეასრულებს. არისტოტელე წერდა, რომ თუ მთელ ჩვენს ფოკუსს იმაზე მოვაქცევთ, რომ ვიყოთ კარგი ადამიანები, მაშინ ჩვენ თავისთავადად გავაცნობიერებთ და მივხდებით კარგ და სწორ საქციელსაც - ეს, ერთი შეხედვით, ზედმეტად მარტივ, გულიბრყვილო იდეასაც კი წამოწევს წინ, თუმცა მთავარი, რაზეც ყურადღების გამახვილება მინდა, არის ის ინტუიციური საძირკველი, რომელიც არისტოტელეს ფილოსოფიას აქვს დაგებული. არისტოტელეს მიხევით, მორალურად კარგ და სამართლიან საქციელს არ სჭირდება წინასწარი და მკაცრი გზამკვლელვი, რადგან თუ ადამიანს აქვს სათნოება, ამას ინტუიციურად თვითონაც მიაღწევს: At the right times, towards the right people, with the right motive, in the right way. ანუ, არისტოტელე მორალს აფუძნებს ერთგვარ ადამიანის ბუნებრივ სინათლეზე, მთელი იმედითა და რწმენით რომ ინტუიცია ადამიანს მიიყვანს სწორ და კარგ საქციელამდე. თუმცა, გარდა ამისა, არისტოტელეს ეთიკაში უდიდესი ადგილი უჭირავს რაციონალურობასა და ლოგიკურობას, რადგანაც სანამ რაიმე არჩევანს გააკეთებ, იმისთვის რომ ეს მორალურად სამართლიანად ჩაითვალოს, უნდა შეაფასო სიტუაცია და ლოგიკური ნაბიჯების გადადგმით შეეცადო უპასუხო შეკითხვას: შევცვლი თუ არა ჩემი ჩარევით არსებულ ვითარებას უკეთესობისკენ? სწორედ ინტუიციისა და რაციონალურობის კვეთაზეა მოთავსებული არისტოტელეს სათნოების თეორემა.

ადამიანი არ არის უსულო საგნის მსგავსი, რომელიც, ძირითად შემთხვევაში, რაღაც კონკრეტული და მიზანმიმართული ფუნქციის შესასრულებლად იქმნება. არისტოტელეს ეთიკის მიხედვით, ნებისმიერი საგანი რაღაც ფუნქციის თუ მიზნის შესასრულებლადაა მოვლენილი და თუ ამ ფუნქციას ემსახურება და შეასრულებს, მაშინ ჩაითვლება ის მორალურად სწორად და გამართლებულად. დანის ფუნქცია არის ის, რომ ჭრას, ჩანთის ის, რომ ნივთების გადაადგილებაში დაგვეხმაროს, მაგრამ ადამიანის ფუნქციის ასე მარტივად და ცალსახად თქმა - შეუძლებელია. მითუმეტეს იმის გამო, რომ სათნოების თეორემა დიდ პატივს სცემს ადამიანს, როგორც ინდივიდუალიზმის გამოხატულებას და ეს არის ხასიათზე დაყრდნობილი მორალის განმსაზღვრელი ეთიკა. ადამიანი დაუსრულებელი არსებაა, დროის სვლასთან ერთად მან შესაძლოა ახალი უნარ-ჩვევები აითვისოს და დაარწმუნოს საკუთარი თავი, რომ მას ახალი ფუნქცია აქვს, რომელსაც უნდა ემსახუროს. თუ არისტოტელეს ფილოსოფია არ აღიარებს რაიმე უნივერსალურ წესდებას ან მორალურ კომპასს, ვერც თითოეული ადამიანისთვის იქნება დაწესებული და მკაცრად განსაზღვრული ერთი კონკრეტული ფუნქცია, ესაც, ცალსახად, ინდივიდის გადასაწყვეტია. მაგრამ როგორ უნდა დავადგინოთ ის, თუ რა არის ჩვენი ფუნქცია? რომელია უფრო მნიშნველოვანი: ფული, ბედნიერება, პროდუქტიულობა, სიმშვიდე თუ რაიმე სხვა? ასეთ ბუნდოვან შეკითხვაზე სწორი პასუხისთვის მიგნება შეუძლებელ საქმეს წარმოადგენს, მაგრამ ადამიანმა უნდა გააკეთოს არჩევანი - ეს კი, კვლავ, ხდება ნაწილობრივ სურვილებსა და ინტუიციაზე დაყრდნობით, ნაწილობრივ კი ლოგიკური, რაციონალური და შეძლებისდაგვარად სწორხაზოვანი აზროვნების დახმარებით. კვლავ, ადამიანის ფუნქციის შოვნისას არისტოტელე გვიბიძგებს მორალი მოვაქციოთ ინტუიციისა და რაციონალური აზროვნების გადაკვეთის საზღვრებში.

ამასთან ერთად, ჩვენ საგნებისა და სხვა არსებებისგან განვსხვავდებით იმით, რომ რაციონალური და სოციალური ცხოველები ვართ. არისტოტელეს სათნო ადამიანი გამორჩეულია იმით, რომ თავდაპირველად ის აფასებს სიტუაციას და მხოლოდ შემდეგ განახორციელებს ქმედებას. მაგალითად, სიმამაცე არ არის უბრალოდ თავქარიანი თავგანწირვა ნებისმიერისთვის, არამედ ჯერ უნდა შეაფასო არსებული ვითარება და მხოლოდ ამის  შემდეგ ლოგიკური ნაბიჯებით მიხვიდე შემდეგი კითხვის პასუხამდე: შევცვლი თუ არა მე ჩემი თავგანწირვით ამ სიტუაციას უკეთესობისკენ? თუ პასუხია არა, მაგრამ „სიმამაცის“ სახელით მაინც ამ ქმედებას ახორციელებ, მაშინ ეს ქმედება არ არის მორალურად გამართლებული და სამართლიანი, რადგან წინააღმდეგობაში მოდიხარ არისტოტელეს მორალურ ეთიკასთან. არისტოტელეს მორალურ საზღვრებში რომ მოექცე, ლოგიკური აზროვნების საშუალებით უნდა იპოვო რაღაც „golden mean“, ოქროს შუალედი, რომელიც ამავდროულად არ წარმოადგენს რაიმე მკაცრ, მათემატიკურად გამოთვლად და გაზომვად სივრცეს, რის გამოც ის მაინც ინტუიციურ ტერიტორიადაც რჩება ადამიანის გონებისთვის. თითქმის ყველა ფაქტორი, რომელიც განსაზღვრავს მორალსა და სამართლიან ქმედებას არისტოტელეს ეთიკაში, წარმოადგენს ინტუიციისა და რაციონალიზმის უცნაურ ჰარმონიას.