სოციალური და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების სამაგისტრო და სადოქტორო სკოლა

ალექსანდრე ლაცაბიძე - კასპიის ზღვის სამართლებრივი სტატუსი და მისი გავლენა ძალთა ბალანსზე რეგიონში (2023)

საბჭოთა კავშირის დაშლისა და ახალი სახელმწიფოების შექმნის შემდეგ, მსოფლიოს სხვადასხვარეგიონში ძალთა ბალანსის ახლმა გადანაწილებამ ახალი რეალობა წარმოშვა. ეს პროცესიგანსაკუთრებით აქტუალური ენერგომატარებლებით მდიდარი რეგიონებისთვის გახდა, რომელსაცასევე მიეკუთვნება კასპიის ზღვის რეგიონი.

ოცდაათი წლის განმავლობაში ვერ ხერხდება, კასპიის ზღვის სამართლებრივ სტატუსთანდაკავშირებული კასპიისპირა ქვეყნებს შორის არსებული უთანხმოების გადაჭრა. სამართლებრივისტატუსის გადაჭრას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს რეგიონის ქვეყნებისათვის, რადგან მათმიეცემათ იურიდიული საფუძველი, შეფერხების გარეშე ააშენონ კასპიის ზღვის გავლითტრანსკასპიური მილსადენები. იმ შემთხვევაში, თუ ცენტრალური აზიის ქვეყნები (ყაზახეთი,თურქმენეთი) ტრანსკასპიური მილსადენებით შეძლებენ თავიანთი ენერგორესურსებისტრანსპორტირებას ევროპაში, შემცირდება აღნიშნული სახელმწიფოების დამოკიდებულება ისეთქვეყნებზე, როგორიც არის ჩინეთი და რუსეთი. განსაკუთრებით პრობლემატურია რუსეთის მიდგომაყოფილი საბჭოთა ქვეყნების მიმართ, რომელსაც იგი თავის გავლენის სფეროდ თვლის და ცდილობსენერგიის წყაროების გამოყენებას დასავლეთსა და მსოფლიოზე ზეწოლის მიზნით.

გამომდინარე იქიდან, რომ კასპიის ზღვის რეგიონი ევროპის კავშირისთვის ენერგორესურსებისმიწოდების ალტერნატიულ წყაროს წარმოადგენს, საკითხი ცდება რეგიონალურ მასშტაბს დაგლობალურ მნიშვნელობას იძენს.

კვლევაში შესწავლილია კასპიის ზღვის რეგიონში არსებული ენერგორესურსების მოპოვებისა დამომხმარებლამდე ტრანსპორტირების პერსპექტივები, კასპიის ზღვის სამართლებრივი სტატუსისმნიშვნელობა და მისი გავლენა რეგიონის გეოპოლიტიკურ ვითარებასა და არსებულ ძალთაბალანსზე.

ნაშრომში განხილულია საერთაშორისო სამართლის სხვადასხვა რეგულაციები, იმის მიხედვით თურას მიეკუთვნება კასპიის ზღვა - ზღვას თუ ტბას. აგრეთვე შესწავლილია 2018 წლის 12 აგვისტოს, ქ.აქტაუში მიღებული, კასპიის ზღვის სამართლბრივი სტატუსის განმსაზღვრელი კონვენციის გავლენარეგიონში მიმდინარე პროცესებზე.

კვლევაში, საერთაშორისო ურთიერთობების უძველეს ძალთა ბალანსის თეორიაზე დაყრდნობით,დეტალურად არის შესწავლილი, კასპიის ზღვის რეგიონის ქვეყნებში არსებული ვითარება და გარეძალების ჩათულობა რეგიონის გეოპოლიტიკაში.

Ალექსანდრე Ლაცაბიძე

ნატალია მჭედლიშვილი - სექსუალური ძალადობა და პასუხისმგებლობის ატრიბუცია საქართველოში ახალგაზრდების მაგალითზე (2023)

რა მიაჩნიათ სექსუალურ ძალადობად და ვის აკისრებენ მომხდარზე პასუხისმგებლობას ახალგაზრდები საქართველოში? სექსუალური ძალადობის შემთხვევები ყველა ასაკში და გარემოში შესაძლოა მოხდეს, თუმცა განსაკუთრებულ რისკ ფაქტორად სწორედ სტუდენტობის პერიოდი მიიჩნევა. მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში ჩატარებული კვლევების თანახმად სექსუალური ძალადობის განსაკუთრებით ბევრი შემთხვევები ვლინდება უნივერსიტეტების კამპუსებში. კვლევით დასტურდება, რომ სტუდენტობის პერიოდი მოიცავს მეტ სოციალურ ინტერაქციას და სექსუალურ აქტივობას. წინამდებარე კვლევის მიზანი იყო იმის გარკვევა თუ რას მიიჩნევდნენ სექსუალურ ძალადობად და ვის აკისრებენ მომხდარ ძალადობაზე პასუხისმგებლობას ახალგაზრდები საქართველოში. კვლევის მეთოდად გამოყენებული იყო თვისებრივი მეთოდები - სექსუალური ძალადობის შემთხვევების მედია ანალიზი და სიღრმისეული ინტერვიუს მეთოდი სპეციალისტებთან და ახალგაზრდებთან. კვლევა ჩატარდა საქართველოს ორ დიდ ქალაქში - თბილისში და ბათუმში. შემთხვევების შესწავლის შედეგად გამოვლინდა სექსუალური ძალადობის სხვადასხვა სიმძიმის 12 ტიპური შემთხვევა. ახალგაზრდებმა საქართველოში მომხდარი ტიპური სექსუალური ძალადობის შემთხვევების განხილვის დროს გამოყვეს სექსუალური ძალადობის სამი ძირითადი კატეგორია: მსუბუქი ფორმა - შეხების გარეშე, ნაწილობრივ ფარავს სექსუალურ შევიწროვებასაც, გარდამავალი ფორმა - მოიცავს სექსუალური შევიწროვების რთულ შემთხვევებს და სექსუალურ იძულებას, ამ ფორმის ძირითადი მახასიათებელია ფსიქოლოგიური ძალადობა და მუქარა, შესაძლოა ადგილი ჰქონდეს ფიზიკურ ზემოქმედებას; სექსუალური ძალადობის მძიმე ფორმა, რომელიც გულისხმობს ფიზიკური ძალის გამოყენებით მიღწეულ სექსუალურ ურთიერთობას. რესპონდენტებმა მიიჩნიეს, რომ საკმაოდ რთულია ზღვრის გავლება, როგორც ფლირტსა და სექსუალური ძალადობის მსუბუქ ფორმას შორის, ასევე სექსუალური ძალადობის სხვადასხვა ფორმებს შორისაც. რესპონდენტები მომხდარ სექსუალური ძალადობის შემთხვევაზე ძირითადად მოძალადე მხარეს აკისრებდნენ პასუხისმგებლობას, თუმცა ზოგიერთ შემთხვევაში მსხვერპლზეც ანაწილებდნენ მცირე პასუხისმგებლობას, რადგან მიაჩნდათ რომ iii მსხვერპლს ჰქონდა საშუალება შედარებით მსუბუქი ფორმის ძალადობის ეტაპზე მოეხერხებინა მოცემული სიტუაციიდან თავის დაღწევა. წინამდებარე კვლევის შედეგად აღმოცენდა ახალი კვლევითი კითხვები და ასევე, შესაძლოა შეიქმნას ახალგაზრდებთან სექსუალური ძალადობის პრევენციის პროგრამები საქართველოში.

ნატალია მჭედლიშვილი

რამაზ ნიკოლაიშვილი - საქართველოს რკინიგზის განვითარების ისტორიულ ეკონომიკური ასპექტები (2023)

კვლევა მოიცავს საქართველოში სარკინიგზო ტრანსპორტის მშენებლობის ისტორიულ ასპექტებს.კვლევაში, ასევე, განხილულია არა მხოლოდ რკინიგზის მშენებლობის ისტორია, არამედ XIX-XX საუკუნეებისა და XXI საუკუნის დასაწყისის ისტორიულ-პოლიტიკური და ეკონომიკური ვითარება – როგორ მიმდინარეობდა რკინიგზის მშენებლობა, რა სოციალური თუ ეკონომიკური ვითარება იყო ამ150 წლის განმავლობაში საქართველოში და რა გამოწვევათა წინაშე დგას დღეს ჩვენი ქვეყნისრკინიგზა, როგორც აღმოსავლეთისა და დასავლეთის დამაკავშირებელი დერეფანი.

1870-დან 2022 წლამდე საქართველოს რკინიგზაზე ბევრი მნიშვნელოვანი მოვლენა მოხდა. სწორედსაქართველოს რკინიგზა ჩამოყალიბდა იმ მექანიზმად, რომლის მეშვეობითაც ჩვენი ქვეყანააკავშირებს აზიისა და ევროპის კონტინენტებს. 2022 წლის თებერვალში უკრაინაში რუსულიაგრესიის შემდეგ, საქართველოს რკინიგზამ კიდევ უფრო განსაკუთრებული დატვირთვა შეიძინა.

აღნიშნულ კვლევაში სისტემურადაა თავმოყრილი ყველა ის საკითხი, რომელიც უკავშირდებასაქართველოს რკინიგზის მშენებლობას, სარკინიგზო მიმოსვლის დაწყებას, განვითარებასა დადღევანდელი რეალობიდან გამომდინარე, ავტორის ხედვას იმ პერსპექტივებისადმი, რაც ქვეყანასშეუძლია მოუტანოს ფართო სარკინიგზო მაგისტრალების გამართულმა მუშაობამ.

Რამაზ Ნიკოლაიშვილი

დავით ბაქრაძე - ჩრდილოატლანტიკური ალიანსი „ცივი ომიდან“ ჰიბრიდული ომის ეპოქამდე: სტრატეგიული ხედვების ბალანსირება თავდაცვასა და დემოკრატიული ღირებულებების გავრცელების ამოცანას შორის (2022)

უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში ევროპული და ევროატლანტიკური უსაფრთხოების ლანდშაფტი რამდენჯერმე ფუნდამენტურად შეიცვალა - საბჭოთა აგრესიისგან დაცვის ამოცანა შეცვალა ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპის სახელმწიფოების ინტეგრირების, ბალკანეთსა და პოსტ-საბჭოთა სივრცეში წარმოქმნილი კრიზისების, საერთაშორისო ტერორიზმის პრობლემებმა; უკანასკნელ წლებში, კვლავ დომინანტური გახდა რუსეთიდან მომდინარე საფრთხეები, საზღვრების ძალადობრივი ცვლილებებისა და ჰიბრიდული ომის სახით.

მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში საერთაშორისო უსაფრთხოების სისტემაში არსებობდა მყარი დამოუკიდებელი ცვლადი - ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაცია. როგორ შესძლო ბლოკური დაპირისპირების პირობებში შექმნილმა სამხედრო-პოლიტიკურმა ალიანსმა წარმატებულად ოპერირება ასეთ ცვალებად გარემოში?

სწორედ ევროპული და ევროატლანტიკური უსაფრთხოების სფეროში მომხდარ ცვლილებებს და დღეს არსებულ გამოწვევებს იკვლევს წარმოდგენილი ნაშრომი, რომლის კვლევითი ამოცანა შემდეგია: ა) „ცივი ომის“ დაწყებიდან დღემდე საერთაშორისო უსაფრთხოების სისტემის ცვლილებებისა და ნატო-ს თანმდევი ტრანსფორმაციის შესწავლა საერთაშორისო ურთიერთობების თეორიების გამოყენებით; ბ) ნატო-ს სტრატეგიული გადაწყვეტილებების მიღება-აღსრულების პროცესის ანალიზი; გ) კვლევა, რამ შეაძლებინა ალიანსს ძირეულად ცვალებად გარემოსთან წარმატებით ადაპტირება და რა როლი ითამაშა დემოკრატიის გავრცელების ამოცანამ ამ პროცესში; დ) ჰიბრიდული ომის გამოწვევებზე ნატო-ს რეაგირების ანალიზი და საქართველოს ადგილის გააზრება ევროატლანტიკური უსაფრთხოებისა და დემოკრატიის სისტემაში.

კვლევა აჩვენებს, რომ ნატო-ს ისტორია არა იმდენად ცვლილებების ჯაჭვია, რამდენადაც მოქმედების ფუნდამენტურ პრინციპთა უცველობის და ახალ ვითარებებთან ადაპტირების დიალექტიკა. ალიანსის დაარსებიდან დღემდე, მისი მთავარი შემაკავშირებელი დუღაბი არის ლიბერალურ-დემოკრატიული პრინციპების ერთგულება. ნაშრომში ნაჩვენებია, რომ, მიუხედავად ნატო-ს მკაფიოდ თავდაცვითი ხასიათისა, ალიანსის არსში თავიდანვე იდო ლიბერალური დემოკრატიის დაცვის და გავრცელების სულისკვეთება. დღესაც, ალიანსის წარმატება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად შესძლებს ის, განაგრძოს ამ 1 ამოცანის შესრულება. დემოკრატიული პოლიტიკური სისტემების დაცვა ალიანსის წევრი სახელმწიფოების ტერიტორიაზე და დემოკრატიული ღირებულებების გავრცელება ნატო-ს უშუალო საზღვრებს გარეთ შეიძლება განხილულ იქნას, როგორც დასავლეთის ერთ-ერთი მთავარი პასუხი რუსეთიდან მომდინარე ჰიბრიდულ საფრთხეებზე. შესაბამისად, უახლოესი წლების განმავლობაში, დემოკრატიული ღირებულებების გავრცელება ნატო-სთვის კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ამოცანა გახდება.

ნაშრომი თვისებრივი და, მნიშვნელოვანწილად, ისტორიული კვლევაა. ნატო-ს ტრანსფორმაციის მაგალითები ერთგვარი ქეისებია, რომელთა ახსნა პროცესის მიდევნების მეთოდით შეიძლება. კვლევაში ხდება ნატო-ს ტრანსფორმაციის ეტაპების გამოკვეთა და ამ ტრანსფორმაციის ამოცანების, კონტექსტისა და შედეგის ჩვენება. ნაშრომში გამოყენებულია დისკურსის ანალიზის ელემენტები. დისერტაციას ასევე დავახასიათებდი, როგორც სამაგიდო კვლევას, რომლის ძირითადი არსი პირველადი და მეორადი წყაროების დამუშავება და ანალიზია.

ამასთან ერთად, კვლევითი ამოცანაა ისიც, რომ ნატო-ს არსისა და მისი განვითარების სტადიების კონცეფტუალიზაცია მოხდეს საერთაშორისო ურთიერთობების ზოგიერთი თეორიის გამოყენებით. ვიყენებ რა საკვლევი ჰიპოთეზების დასაბუთებისათვის სოციალურ კონსტრუქტივიზმს, ნეოლიბერალურ ინსტიტუციონალიზმს და ლიბერალურ ინტერგოვერნმენტალიზმს, მივიჩნევ, რომ ნაშრომი საერთაშორისო ურთიერთობების დისციპლინის ფარგლებს განეკუთვნება.

დავით ბაქრაძე

ქეთევან ჩართოლანი - ქართული საბჭოთა სამეცნიერო ფანტასტიკა — მომავალი, რომელიც წარსულმა წარმოიდგინა (2022)

სადოქტორო ნაშრომი („ქართული საბჭოთა სამეცნიერო ფანტასტიკა — მომავალი, რომელიც წარსულმა წარმოიდგინა“) ქართულ მწერლობაში სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის შექმნისა და განვითარების ისტორიას აანალიზებს. კვლევამ ცხადყო, რომ ეს ჟანრი საქართველოში სოცრეალისტური მწერლობის ფარგლებში წარმოიშვა და მისი განვითარება მჭიდროდ იყო დაკავშირებული მეოცე საუკუნეში გათამაშებულ როგორც გლობალურ მოვლენებთან, ასევე საკუთრივ საქართველოსთვის ნიშნეულ ისტორიულ კონტექსტთან. შესაბამისად, ნაშრომი ქართული ლიტერატურათმცოდნეობის შიგნით ნაკლებად გამოკვლეული, „მოთვინიერებული მწერლობის” ნიმუშებს უყურებს. მართალია, ამ ტიპის ტექსტებისთვის ნიშნეულია მხატვრული ინდივიდუალიზმისგან დაცლილი ენა და რეჟიმის კონკრეტულ დირექტივათა მორჩილება, თუმცა სწორედ ეს თვისებები აქცევს მათ ღირებულ ემპირიულ მასალად, რომლითაც უახლესი წარსულის შესწავლა უნიკალური პრიზმიდანაა შესაძლებელი.

ქართული საბჭოთა სამეცნიერო ფანტასტიკის კვლევის მეთოდოლოგიური უპირატესობები არ ამოიწურება იმით, რომ ეს ტექსტები საბჭოთა რეჟიმის მიერ კულტურისადმი წაყენებულ მოთხოვნებს და ამ მოთხოვნათა ასრულების ფორმებს ააშკარავებს. როგორც სამეცნიერო ფანტასტიკის სწავლებათა დარგის ცენტრალური ფიგურა, დარკო სუვინი ამტკიცებს, ზოგადად ჟანრს ფორმალური თვისებებიდან გამომდინარე სჩვევია თანადროული რეალობის კრიტიკა. ამიტომ საკუთრივ ქართული საბჭოთა სამეცნიერო ფანტასტიკა რეჟიმისადმი მორჩილება- დაუმორჩილებლობის დიქოტომიაში ერთგვარ ლიმინალურ სივრცეს იკავებს. კერძოდ, ამ ტექსტებში შესაძლებელი აღმოჩნდა ისეთი პასაჟების ამოკითხვა, რომლებიც ქართული ეროვნული იდენტობის რუსული გავლენისგან დამოუკიდებლად შექმნა-შენარჩუნებას ემსახურება. მსგავს ნარატივთა გასაანალიზებლად ნაშრომი პოსტკოლონიურ სწავლებას იყენებს და ისეთ მკვლევართა ნააზრევს ეყრდნობა, როგორებიც ედვარდ საიდი, ჰომი ბაბა და ჯესიკა ლანგერი არიან.

სადოქტორო ნაშრომი ისტორიული თუ პოლიტიკური კონტექსტის გათვალისწინებით იკვლევს იმ მხატვრულ მექანიზმებს, რომელთა მეშვეობითაც ქართული მწერლობა ცენტრისადმი (მოსკოვი) დაქვემდებარებულ მდგომარეობაში ყოფნას უმკლავდებოდა. ჟანრის უნარით, დროში ამოგზაუროს მკითხველი, ქართული სამეცნიერო ფანტასტიკა წერს ალტერნატიულ ისტორიას, რომლის შიგნითაც საქართველოს ნათელი (თუმცა კი კომუნისტური) მომავლის გარდაუვალობა მისი გმირული წარსულით და მრავალრიცხოვან მტერზე არაერთგზის გამარჯვების გამოცდილებით განისაზღვრება. ის ფაქტი, რომ ყველაზე შორეულ მომავალშიც კი ქართველი გმირი საკუთრივ ქართულ ეროვნულ თვისებებს ინარჩუნებს, შეიძლება იმ ერის ერთგვარ კოლექტიურ თერაპიადაც განვიხილოთ, რომელიც სამოცდაათი წლის განმავლობაში ეროვნული იდენტობის დაკარგვის საფრთხის პირას იდგა.

ქეთევან ჩართოლანი

დავით მარკოზაშვილი - იარაღის კონტროლი - განზრახვები და შედეგები (2021)

ხშირად, ადამიანები, როდესაც გადაწყვეტილებას ვიღებთ, ვიყენებთ დაუსაბუთებელ რწმენას და “ლოგიკას”, რამაც შესაძლოა სრულიად არასწორ გზაზე დაგვაყენოს. პოლიტიკოსებიც, რომლებიც რეგულაციების საშუალებით ცდილობენ მრავალი ტიპის პრობლემის გადაჭრას, შეიძლება ზუსტად იგივენაირად იღებდნენ გადაწყვეტილებებს და იგივენაირადვე უშვებდნენ შეცდომებს, შესაბამისად კანონები შესაძლოა საერთოდ ვერ გადიოდნენ იმ შედეგზე, რისი მიღწევაც გვსურს და ეს ყველაზე ექსტრემალურ და მნიშვნელოვან საკითხებზეც ვრცელდებოდეს, მაგალითად როგორიცაა ადამიანების სიცოცხლის დაცვის, თავდაცვის უფლება და ა.შ.

იარაღი მრავალთა მიერ მხოლოდ ბოროტ გამოგონებად და დანაშაულის ხელსაწყოდ აღიქმება და ხშირად ხდება მისი თავდაცვითი თუ სხვა დანიშნულების უგულებელყოფა, შესაბამისად მთავრობები ცდილობენ აკრძალონ თუ დაარეგულირონ მისი ფლობა, სწორედ დანაშაულის შემცირების მოტივით, რაშიც საზოგადოების ფართო მხარდაჭერითაც სარგებლობენ.

შესაბამისად, გამიჩნდა კითხვა თუ რამდენად ახდენს ზეგავლენას იარაღის ფლობა დანაშაულის სტატისტიკაზე.

პასუხის გასაცემად შევადგინე მონაცემთა ბაზა, სადაც შევიყვანე მსოფლიოს 1 195 ქვეყანა, მათი მოსახლეობის რაოდენობა, ნომინალური მშპ, მოსახლეობის სიმჭიდროვე, ალკოჰოლის მოხმარება ერთ სულ მოსახლეზე, კანონმორჩილების ინდექსი, იარაღის მფლობელობა 100 მოსახლეზე გათვლით, მკვლელობათა და თვითმკვლელობათა რიცხვი 100,000 ადამიანზე გაანგარიშებით, ნებისმიერი მეთოდით და ასევე, ცალკე, იარაღის გამოყენებით. ამ ქვეყნებში შევადარე მკვლელობათა სტატისტიკა და იარაღის მფლობელობა და მათ შორის კავშირის დადგენას შევეცადე.

ეს საკითხი ასევე დეტალურად განვიხილე რამდენიმე ქვეყნის მაგალითზე: აშშ, 2 სადაცსამოქალაქო ფლობაში არსებული და რეგისტრირებულია მსოფლიოში 3 არსებული იარაღისთითქმის ნახევარი და მის საპირისპირო მაგალითად იაპონია, სადაც თითქმის არავის აქვს იარაღი;შვეიცარია, რომელიც იარაღის ფლობის რაოდენობით მოწინავეთა რიგებშია და შევადარე მისმეზობელ ქვეყნებს, როგორებიცაა გერმანია, საფრანგეთი და იტალია, სადაც გაცილებით ნაკლებიხალხი ფლობს იარაღს, წარმოვადგინე, თუ რა შედეგები მიიღწევა აღნიშნული რეგულაციებით და ესყველაფერი შევაჯამე საქართველოს მაგალითზე.

ამ მრავალი ციფრის თუ მონაცემის ანალიზის შემდეგ დავინახე, რომ იარაღის რეგულაციებითითქმის არ ახდენენ ზეგავლენას დანაშაულის დონეზე. შედეგად გამიჩნდა სრულიად ლოგიკურიკითხვა, რომ თუ ეს მართლაც ასეა (იარაღის რეგულაციები ხელს არ უწყობენ დანაშაულისშემცირებას), მაშინ რატომ ითხოვს საზოგადოება პერმანენტულად იარაღის კონტროლის 4 გამკაცრებას? იქნებ მათ არ გააჩნიათ საკმარისი ინფორმაცია ამ თემაზე და მათიდამოკიდებულებაც სწორედ აქედან გამომდინარეობს?

იარაღისადმი საზოგადოების დამოკიდებულების ცვლილების გასარკვევად ჩავატარე ექსპერიმენტი, სადაც მონაწილეებს დავუსვი კითხვა, თუ რამდენად უჭერდნენ მხარს იარაღის რეგულაციებს. ისინიშემდეგ გავყავი ორ ნაწილად და ერთ მათგანს გავაცანი ფაქტები იარაღის ფლობის დადებითი, ხოლო მეორეს უარყოფითი მხარეების შესახებ, ხოლო შემდეგ ისევ შევაფასებინე იარაღისკონტროლისადმი დამოკიდებულება.

Დავით Მარკოზაშვილი

მიხეილ მაჭავარიანი - ლეგიტიმაციის პრობლემა პოსტსაბჭოთა საქართველოში 1990-2012 წლებში (2020)

კვლევა მოიცავს საქართველოს უახლესი ისტორიის დრამატულ და ამავე დროს სისტემურცვლილებებს. კერძოდ, სადისერტაციო ნაშრომში განხილულია საბჭოთა ხელისუფლებისნანგრევებზე ახალი, დამოუკიდებელი სახელმწიფოს ფორმირების რიგი თავისებურებანი, რომლებშიც ირეკლება როგორც პოსტსაბჭოური ზოგადი ტენდენციები, ასევე ინდივიდუალურადქართული სპეციფიკა. ახალი ქართული სახელმწიფოს შუქ-ჩრდილების საჩვენებლად ნაშრომი,საკვანძო თემად ირჩევს ხელისუფლების ლეგიტიმაციის პრობლემას.

დაწყებული 1990 წლიდან, ვიდრე 2012 წლამდე, ქართულ პოლიტიკურ დინამიკაში პოლიტიკურიკლასის წარმომადგენელთა ზოგჯერ დრამატულ დაპირისპირებებში ერთ-ერთი მთავარი საკითხისწორედ ამა თუ იმ მთავრობის ლეგიტიმურობის ნაკლებობა ან ასეთად აღქმა იყო. როგორცცნობილი, ისე აქამდე უცნობი დოკუმენტებისა თუ ნარატივების გამოყენებით, ნაშრომში ახსნილიალეგიტიმურობის პრობლემათა გამწვავების ხუთი ეტაპი. თითოეულ ეტაპზე გამოყოფილიალეგიტიმიზმის როგორც იურიდიული, პროცედურული ასპექტები, ისე მისი განმტკიცებისა თუდაკარგვის პრაქტიკულ-პოლიტიკური მხარე: დისერტაციაში გამოყენებული თეორიული ნაშრომებისთანახმად, ზოგჯერ ლეგიტიმიზმის იურიდიული ნაკლოვანებანი ეფექტიანი პოლიტიკით შეიძლებაიყოს კომპენსირებული, მაგრამ, არცთუ იშვიათად, პირიქითაც ხდება. ქართული მაგალითი ამნათქვამის საინტერესო დადასტურებაა.

Მიხეილ Მაჭავარიანი

გურანდა ბურსულაია - მეხსიერება, რომლითაც ვცხოვრობთ: ქართული და აფხაზური ნარატივების კომპლექსურობის კვლევა (2020)

ეს დისერტაცია მიმოიხილავს ქართულ და აფხაზურ კოლექტიურ მეხსიერებას 1992-1993 წლებისაფხაზეთის ომის შესახებ. მას აქვს ორი მთავარი ფოკუსი: (1) როგორ და რისთვის ხდებამეხსიერების ინსტრუმენტალიზაცია და პოლიტიზირება და (2) წარსულის შესახებ წარმოდგენებს რაზეგავლენა აქვთ მიმდინარე და მომავლის სოციო-პოლიტიკურ ხედვებსა და პროექტებზე.

ეს კვლევა მიზნად ისახავს გაშალოს და გაშიფროს ის მეტაფორები (Lakoff & Johnsen, 2003), რომლებიც ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის შესახებ კოლექტიურ მეხსიერებაში კოდურისიტყვებივით მეორდება. მრავალმხრივი ანალიზისთვის, სკოლის ისტორიის სახელმძღვანელოებისპარალელურად, თითოეულ ნარატივზე საუბრისას, კოლექტიური მეხსიერების შექმნისმრავალფეროვან მედიუმებს ვეყრდნობი. ესენია, იურიდიული დოკუმენტები, მედია განცხადებები, მხატვრული ლიტერატურა, ფილმები, ფოლკლორი და სხვა. უფრო კონკრეტულად, ამ მედიუმებისგენეალოგიით ვინტერესდები და შესაბამის თეორიასთან კონტექსტში მათ კონცეპტუალიზაციასვახდენ.

დისერტაცია ოთხი თავისგან შედგება: „ქართული სიჩუმე: ხელოვნურად განცალკევებული ერთობა“ (თავი I), „აფხაზური ნაციონალიზმი: კაენისა და აბელის დიქოტომია“ (თავი II), „ნარატივებისასიმეტრია: აფხაზეთი, როგორც ტკივილი“ (თავი III), „როლების კარუსელი: ბრძოლა ჰეგემონიისწინააღმდეგ“ (თავი IV). მისი ნაწილები თემატური და კონფლიქტის მხარეების მრავალხმიანობისთვალსაზრისით დაბალანსებულია. ამ ნაშრომში არ მივყვები მოვლენების ქრონოლოგიას, არამედცალკეული ფუნდამენტური და რელევანტური საკითხების გარშემო ვავითარებ მსჯელობას. ესენია:სიჩუმე, ნაციონალიზმი, ვიქტიმიზაცია და როლები კონფლიქტში.

პირველ თავში, „ქართული სიჩუმე: ხელოვნურად განცალკევებული ერთობა“, ქართულ-აფხაზურიომის შესახებ ქართულ პოლიტიკურ დისკურსში კოლექტიური მეხსიერების ტრანსფორმაციასგანვიხილავ. უფრო კონკრეტულად, თუ ვინ არის ამ ნარატივების ავტორი და რა ფორმით ხდება მისიასახვა სასწავლო კურიკულუმში. მეორე თავში, „აფხაზური ნაციონალიზმი: კაენისა და აბელისდიქოტომია“, აფხაზური ნაციონალიზმის ისტორიულ საფუძვლებს, მისი წარმოშობის მიზეზებსა დაგანვითარების გზას მიმოვიხილავ. მესამე თავში, „ნარატივების ასიმეტრია: აფხაზეთი, როგორცტკივილი“, ქართული და აფხაზური ასიმეტრიული ვიქტიმიზაციის ნარატივებზე ვსაუბრობ. მეოთხეთავში, „როლების კარუსელი: ბრძოლა ჰეგემონიის წინააღმდეგ“, ქართული, აფხაზური და რუსულინაციონალიზმის ნარატივებში აფხაზეთის ომში თვითგამოცხადებულ თუ მიკუთვნებულ ფუნქციას/ადგილს ვაანალიზებ.

ეს დისერტაცია აფხაზეთის ომის შესახებ ქართულ და აფხაზურ კოლექტიურ მეხსიერებებში დროისადა სივრცის ურთიერთმიმართებს აანალიზებს. მეხსიერება, რომელიც წარსულიდან მოდის, აწმყოშიყალიბდება და მომავლის პროექციას ახდენს. ამ ნაშრომში მიმოვიხილავ: ნარატივების რაობას, ეტიმოლოგიას, მიზეზებს, ავტორებს, მათ ინსტრუმენტალიზაციას, მათ შექმნაზე შიდა თუ გარეგარემოებების გავლენასა და მოკლე თუ გრძელვადიან მიზნებს. სხვა სიტყვებით, ამ მეხსიერებებისმრავალშრიანი სუბიექტებისა და ობიექტების დროსა (თითქმის 30 წელი) და სივრცეში (პოლიტიკურგეოგრაფიასა და წარმოსახვაში) კონტექსტუალიზაცია არის ამ ნაშრომის მიზანი.

გურანდა ბურსულაია

ირაკლი ლაითაძე - აღმოსავლურქრისტიანული სწავლება სოციალური და ეკონომიკური საკითხების შესახებ (2018)

საერთაშორისო სავალუტო ფონდის სტატისტიკის თანახმად, არცერთი სახელმწიფო, სადაც მოსახლეობის უმრავლესობას მართლმადიდებელი ქრისტიანები შეადგენენ, ერთიანი ეროვნული პროდუქტის ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით (მსყიდველობითუნარიანობის პარიტეტის მიხედვით), არ შედის პირველი ორმოცი ქვეყნის ჩამონათვალში. რამდენად თავსებადია აღმოსავლურქრისტიანული სწავლება სოციალურ და ეკონომიკურ საკითხების შესახებ და საბაზრო ეკონომიკის პრინციპები? ჩვენ გამოვიკვლიეთ მართლმადიდებლური მოძღვრება სოციალური და ეკონომიკური საკითხების შესახებ და შევისწავლეთ საბაზრო ეკონომიკის პრინციპების მასთან შესაბამისობის საკითხი.

ხსენებული საკითხი არ არის საკმარისად შესწავლილი. ამ საკითხის შესახებ არსებული შეხედულებები წინააღმდეგობრივია: ზოგი მიიჩნევს, რომ აღმოსავლურქრისტიანული სწავლება სრულიად შეუთავსებელია საბაზრო ეკონომიკასთან, სხვების აზრით, ისინი სრულიად თავსებადია. ვფიქრობთ, რომ მსგავსი მიდგომა აღარიბებს კვლევით საკითხს და ხელოვნურად ამარტივებს შესასწავლი თემის კომპლექსურობას. რამდენიმე წლის წინ, მართლმადიდებლური სწავლების მიერ სოციალური და ეკონომიკური საკითხების ტრადიციული უგულებელყოფის ფონზე, არსებული მდგომარეობა შეიცვალა: 2000 წელს რუსეთის მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ოფიციალურად მიიღო “რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სოციალური კონცეფციის საფუძვლები” . ისტორიაში პირველად, აღმოსავლურქრისტიანულმა სწავლებამ ოფიციალურად განიხილა და იმსჯელა შრომის, კერძო საკუთრებისა და ეკონომიკური გლობალიზაციის თემებზე. რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია დღემდე რჩება ერთადერთ მართლმადიდებელ ეკლესიად, რომელსაც შემუშავებული და მიღებული აქვს სისტემური (ან კვაზისისტემური) დოქტრინა სოციალური და ეკონომიკური საკითხების შესახებ.

სადისერტაციო ნაშრომში კვლევის მეთოდოლოგიად გამოყენებულია უშუალოდ შესწავლის ობიექტი წყაროების (ეკლესიის მოძღვრების დოკუმენტები სოციალური და ეკონომიკური საკითხების შესახებ) და მეორადი ლიტერატურის ანალიზი, განსაკუთრებით კი ვისარგებლეთ კონტენტანალიზისა და შედარებითი ანალიზის მეთოდებით. ჩვენ გამოვიკვლიეთ მხოლოდ გამოქვეყნებული და საჯაროდ ხელმისაწვდომი წყაროები.

ჩვენ არ გაგვიანალიზებია სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიების სწავლება ზემოხსენებულ საკითხებზე, რადგან მათ არ გააჩნიათ ერთიანი დოქტრინა და განსხვავებული წარმოშობის ფრაგმენტების რეკონსტრუირება არ ყოფილა ჩვენი დისერტაციის კვლევის მიზანი.

ჩატარებული კვლევის შედეგად, ჩვენ დავამტკიცეთ თავდაპირველი მოსაზრება, რომ პირველად ისტორიაში მართლმადიდებლურმა სწავლებამ, მართალია მრავალი დათქმით, მაგრამ პრინციპში მოახდინა თავის ოფიციალურ დოკუმენტში საბაზრო ეკონომიკის კონკრეტული, თუმცა შეზღუდული რაოდენობის ფუძემდებლური წინაპირობების ინკორპორაცია. ზემოხსებული მტკიცებულების მიღწევის მიზნით, ჩვენ შევისწავლეთ რელიგიასა და ეკონომიკას შორის კავშირის კვლევის ფუძემდებლების, მ. ვებერისა და ვ. ზომბარტის ნაშრომები, შევისწავლეთ ისტორიული და მიმდინარე პროცესები კათოლიკურ სოციალურ სწავლებაში და იგი შევადარეთ მართლმადიდებლურ სოციალურ სწავლებას, გამოვიკვლიეთ რუსი თეოლოგის სერგი ბულგაკოვის შრომები და გავაანალიზეთ როგორც “რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სოციალური კონცეფციის საფუძვლები” , ასევე ხსენებულ თემაზე მომუშავე ავტორების სხვადასხვა ტექსტი.

ირაკლი ლაითაძე

ალექსანდრე ჭოხონელიძე - სი ძინფინგის „ჩინური ოცნების“ პოლიტიკა (2018)

„ჩინურმა ოცნებამ“ განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა სი ძინპინის მიერ ინიციირებული „ერთისარტყელი, ერთი გზა“ -ს (OBOR) პროექტის შემდეგ. ეს არის გლობალური პროექტი და ისწარმოადგენს ძველი „აბრეშუმის გზის“ რეალიზაციის მცდელობას. ახალი აბრეშუმის გზისეკონომიკური სარტყლის განვითარების სტრატეგიამ შესაძლოა სრულად შეცვალოს ძალთა ბალანსიდა გეოპოლიტიკა ცენტრალური აზიის, ირანის, პაკისტანის, თურქეთის, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიისდა კავკასიის რეგიონებში, მათ შორის საქართველოშიც. ახალი აბრეშუმის გზის პროექტი და "ჩინურიოცნება" იქცა ორ ყველაზე მნიშვნელოვან ფაქტორად თანამედროვე ჩინეთის პოლიტიკისშესასწავლად. „ჩინური ოცნება“ ჩინეთის მთავრობის ელიტისთვის ერთგვარ სამოქმედო პროგრამადიქცა და ასევე არის „ერთი სარტყელი ერთი გზის“ იდეოლოგიური საფუძველი. იმ ქვეყნებისუმეტესობა, რომელთაც აბრეშუმის გზის ეკონომიკური პროექტი შეეხება, ამ ინიციატივას იმედითუყურებს. მაგრამ მათ საქართველოს ჩათვლით სი ძინპინის „ჩინურ ოცნება“ -ზე ბუნდოვანიწარმოდგენა აქვთ. სი ძინპინი "ჩინური ოცნების" იდეოლოგიას უკიდურესად ფართო კონტექსტშიიყენებს. თუმცა, ამ კვლევის ფარგლებში, ჩინური ოცნების ნარატივი განხილულია მხოლოდ ჩინეთისსაგარეო-სამეზობლო პოლიტიკისა და ახალი აბრეშუმის გზის კონტექსტში.

კვლევის მიზანია, სი ძინპინის „ჩინური ოცნების“ როლის დადგენა ჩინეთის პოლიტიკაში და რაკავშირშია ის „ეროვნული განახლების“ და სხვა კონცეფციებთან. ძირითად წყაროებად აღებული იყოსი ძინპინის და სხვა ჩინელი ოფიციალური პირების გამოსვლები 2012-დან 2018 წლამდე. სწორედ ამპერიოდში სი ძინპინმა გამოაცხადა „ჩინური ოცნება“ და მასთან დაკავშირებული „ეროვნულიგანახლების“ , „ერთი გზა ერთი სარტყლის“ და სხვა კონცეფციები, რომლებიც „ჩინურ ოცნებას“დაექვემდებარნენ როგორც ძირითად ყოვლისმომცველ თემატურ ნარატივს. კვლევის ჰიპოთეზისშესამოწმებლად გამოყენებული იყო ნარატივის და შედარებითი ანალიზი. განსაკუთრებულიყურადღება მიექცა სი ძინპინის „ჩინეთის მართველობას“ როგორც პირველად წყაროს.

Ალექსანდრე Ჭოხონელიძე

გიორგი ნარიმანიშვილი - საქართველოს ურთიერთობა ფატიმიანთა სახალიფოსთან XI საუკუნეში (2017)

საქართველოსა და ფატიმიანთა სახალიფოს ურთიერთობამ დიდი ხანია მიიქცია მკვლევართაყურადღება და არაერთხელ გახდა სამეცნიერო კვლევის საგანი. XI საუკუნის საქართველოს საგარეოპოლიტიკის განხილვისას განსაკუთრებული ყურადღება ყოველთვის ექცეოდა საქართველოსმეფეებისა და ფატიმიანი ხალიფების დიპლომატიურ ურთიერთობის საკითხებს.

X საუკუნის მიწურულსა და XI საუკუნის დასაწყისში დასრულდა საქართველოს ერთიანისახელმწიფოს ჩამოყალიბების პროცესი და დაიწყო საერთაშორისო არენაზე დამკვიდრებისმნიშვნელოვანი ეტაპი. ამ პროცესში ქვეყნისათვის მნიშვნელოვანი იყო სწორი პოლიტიკისშემუშავება და აქტიური დიპლომატიის წარმოება.

საქართველოში დღეს მიმდინარე პროცესების ფონზე ადრეულ შუა საუკუნეებში საქართველოსერთიანი სახელმწიფოს ჩამოყალიბების საკითხი მეტად აქტუალურია. დღეს განსაკუთრებით დიდიასაერთაშორისო პოლიტიკის მნიშვნელობა ჩვენი ქვეყნის დამოუკიდებლობის შენარჩუნების გზაზე, სადაც დიპლომატიის გამორჩეული როლი განსაკუთრებით თვალსაჩინოა. სწორედ ამიტომ, თემისაქტუალობას განსაზღვრავს ისიც, რომ წინამდებარე ნაშრომში რელიეფურად არის წარმოჩენილიქართული დიპლომატიის როლი ერთიანი ქართული სახელმწიფოს ჩამოყალიბებაში.

ამ გზაზე ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ეპიზოდი იყო საქართველოს სამეფოსა და ფატიმიანთასახალიფოს ურთიერთობა. ამდენად, დისერტაციაში დაწვრილებით არის განხილული საქართველოსმეფეებსა და ფატიმიან ხალიფებს შორის არსებული დიპლომატიური ურთიერთობები, პოლიტიკურიკავშირების აუცილებლობის წინაპირობები, მიზეზები და მიზნები.

საქართველოსა და ისლამური სამყაროს ურთიერთობას მრავალსაუკუნოვანი ისტორია აქვს. ერთ-ერთი საინტერესო ეპიზოდია ისმაილიტ ფატიმიანებთან ურთიერთობა. მიუხედავად იმისა, რომეს საკითხი არაერთხელ იქნა განხილული, დღეისათვის არ არსებობს ნაშრომი, რომელშიცკომპლექსურად იქნებოდა შესწავლილი ქართული დიპლომატიის ისტორიის ეს მნიშვნელოვანისაკითხი.

ნაშრომში დიდი ადგილი ეთმობა მეთერთმეტე საუკუნეში ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარეპოლიტიკურ პროცესებს და ძირითადი მონაწილეების (საქართველოს სამეფო, ფატიმიანთასახალიფო, ბიზანტიის იმპერია) ისტორიას, დიპლომატიურ ურთიერთობებს, მიზნებსა დაინტერესებს.

დისერტაციაში საქართველოს და ფატიმიანთა სახალიფოს ისტორია ფართოდ არის გაშუქებული, წარმოჩენილია ამ ქვეყნების ჩამოყალიბების და განვითარების 4 დინამიკა, რაც მათ შორისმიმდინარე დიპლომატიური ურთიერთობების წინაპირობების და ხასიათის საფუძვლიანი განხილვისსაშუალებას იძლევა. ამასთან, ნაშრომში ახლებურად არის გაანალიზებული წერილობითიწყაროები, განხილულია საქართველოს სამეფოს წარმოქმნის წინაპირობები და ჩამოყალიბებისპროცესი. განსაკუთრებით ხაზგასმულია ქართული დიპლომატიის როლი ახალი, ერთიანისახელმწიფოს ჩამოყალიბების პროცესში. XI საუკუნის პირველი ნახევრის საქართველოსსაერთაშორისო პოლიტიკა განხილულია საქართველო-ბიზანტიისა და ბიზანტია-ფატიმიანთაეგვიპტის ურთიერთობების ფონზე.

ნაშრომის ძირითადი მიზანია ერთიანი ქართული სახელმწიფოს ჩამოყალიბების ისტორიისგადმოცემა ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარე პოლიტიკური პროცესების ფონზე, ქართველპოლიტიკურ მოღვაწეთა როლის და ქართული დიპლომატიის მნიშვნელობის წარმოჩენასაქართველოს სამეფოს ჩამოყალიბებისა და სახელმწიფოს განმტკიცების გზაზე; საქართველოსხელისუფლების წარმომადგენლებისა და ფატიმიანების პირდაპირი თუ ირიბი კავშირების ყველაასპექტის შესწავლა და იმ მიზეზების ანალიზი, რომლებმაც ასეთი თანამშრომლობის შესაძლებობაწარმოშვა. ასევე მნიშვნელოვან ამოცანას წარმოადგენდა საქართველოს სამეფოს როლისგამოკვეთა, როგორც დომინანტი მონაწილისა კავკასიის პოლიტიკაში (ურთიერთობა ჩრდილოკავკასიასთან, სომხურ სამეფო-სამთავროებთან და განჯის საამიროსთან, დაპირისპირებაბიზანტიასთან) და საერთაშორისო პოლიტიკის აქტიური მონაწილისა (დიპლომატიურიმოლაპარაკებები, სამხედრო ალიანსები შეკვრა, კულტურული აქტივობა).

გიორგი ნარიმანიშვილი