Ავეროესიდან აქვინელამდე - მუსლიმური და ქრისტიანული სქოლასტიკა

Უძველესი დროიდან, საზოგადოების შექმნასთან ერთად ყალიბდება ბუნებითი სამართლის პრინციპები, რომლის ცნებაზეც მრავალი ფილოსოფოსი საუბრობს. Გამომდინარე იქიდან, რომ აღნიშნული ადამიანის ცხოვრების თანამდევია, შეიძლება ითქვას, რომ მან რელიგიების განვითარებაზე მნიშვნელოვანი როლი იქონია. Თუმცა მრწამსის მიხედვით, ბუნებითი სამართალი ქრისტიანობაში და ისლამში შესაძლოა განსხვავებულად განიმარტოს.

Ბუნებითი სამართლის განმარტებას ვხვდებით, როგორც ღმერთის მიერ დადგენილი წესების განსახიერებას საზოგადოებაში. Როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ბუნებითი სამართალი ანტიკური პერიოდიდან იწყებს არსებობას, მისი განვითარების შემდგომი ეტაპი კი ამ უკანასკნელის შუა საუკუნეების ქრისტიანულ იდეოლოგიაში დამკვიდრებაა. Სწორედ ამ დროის გამოჩენილ ღვთისმეტყველსა და ფილოსოფოს თომა აქვინელს მიუძღვის უმნიშვნელოვანესი როლი ტრადიციული ბუნებითი სამართლის ფორმულირებაში, რითაც მან ქრისტიანული ჭეშმარიტება არისტოტელესეული მეთოდით განამტკიცა. აქვინელმა ჩამოაყალიბა მორალური თეორია და გამოყო ოთხგვარი კანონი- მუდმივი, ბუნებითი, ადამიანური და ღვთაებრივი. Ფილოსოფოსი ბუნებით კანონებს სწორედ მუდმივის გამოხატულებად თვლის ყველა ცოცხალს არსებაში. Მუდმივი კი თავად ღვთაებრივი გონია, რომელიც მართავს სამყაროს და გამოხატულებას პოულობს ბუნებრივ მოვლენებში, წესრიგში. Ხოლო Მასზე აგებული ბუნებითი კანონები საფუძვლად უდევს ადამიანთა მიერ შექმნილ კანონებს. Თომა აქვინელის მოძღვრებაში უპირველესი როლი, რა თქმა უნდა, რწმენას უკავია და უდავოა, რომ მისი მიხედვით გონება რწმენას უნდა ემორჩილებოდეს. Შესაბამისად, ბუნებითი სამართლის წყარო შეიძლება იყოს ადამიანის ბუნება, ღვთისნება და გონი- რაც რწმენისა და გონების ჰარმონიულ თანხვედრას განაპირობებს.

Მიუხედავად იმისა, რომ ისლამი ქრისტიანობასთან შედარებით ახალგაზრდა რელიგიაა, არაბულმა სქოლასტიკამ ქრონოლოგიურად წინ გაუსწრო ევროპულს. Სწორედ ამიტომ, მიიჩნევენ, რომ არაბულ-ბერძნული ფილოსოფიაა რგოლი, რომლის საშუალებითაც ევროპული ფილოსოფიის სქოლასტიკა განვითარდა. Ამ ფაქტს კიდევ ერთხელ ადასტურებს ის, რომ იბნ რუშდის (ავეროესი) იდეებმა და მისეულმა არისტოტელეს ინტერპრეტაციამ მოახდინა გავლენა თომა აქვინელზე. Ავეროესი, რომელიც არაბულენოვანი პერიპატიზმის წარმოამადგენელია, გარკვეულწილად უარყოფს ბუნების ღვთაებრივი შემქნის იდეას არაფრისგან, Მისი სწავლების თანახმად ღმერთი ბუნებასთან “თანაავტორია”. აღსანიშნავია, რომ ისლამური ბუნებითი სამართლის თანახმად, ადამიანმა უნდა განასხვაოს კეთილი ბოროტისაგან, რომლის ცოდნაც მათ თანდაყოლილად, დაბადებიდან გააჩნიათ. Შესაბამისად, ბოროტებაა მკვლელობა, ძარცვა, სიძვა... Აღნიშნული “უკანონობები” “შარიათშია” მოცემული, ისევე როგორც ქრისტიანთათვის “ათ მცნებაშია” ჩამოყალიბებული ადამიანთა მარადიული “წესები”. Მნიშვნელოვან სიკეთედ მიმაჩნია ის, რომ ორივე რელიგიის შემთხვევაში, ბუნებითი სამართლის ნორმები განმტკიცებული და აღიარებულია- “შაირათისა” და “ათი მცნების” სახით. Ვფიქრობ, რომ აღნიშნული მეტად წარმოაჩენბს მათ მნიშვნელობას.

Შეიძლება ითქვას, რომ ისლამური და ქრისტიანული ბუნებითი სამართალის კონცეფცია გარკვეულწილად მსგავსია. აქვინელის მიხედვით, ბუნებითი სამართლის სიკეთეებია სიცოცხლე, რელიგია, გამრავლება, ისევე როგორც ისლამური სქოლასტიკის. Თუმცა ცალკეულ შემთხვევაში ორივე მხარე სხვადასხვა სიკეთეებს ამატებს, მაგალითად, ქრსიტიანობა თავმდაბლობას, დანაშაულისგან თავის არიდებას, ხოლო ისლამი ინტელექტსა და საკუთრება/მემკვიდრეობას. Აგრეთვე განსხვავებად შეიძლება მივიჩნიოთ ისიც, რომ ქრისტიანული ბუნებითი სამართლის მიხედვით კარგია, როდესაც ადამიანები სრულყოფისკენ მიისწრაფვიან, ხოლო ისლამური სქოლასტიკა დადებითობას სათნოებებში ხედავს, რომელიც სხვადასხვაგვარად განიმარტება (მასში შესაძლოა მოიაზრებოდეს ჩემს მიერ ზემოთაღნიშნული სიკეთეები).

Ჩემი მსჯელობიდან გამოდმინარე, მიმაჩნია, რომ ბუნებითი სამართლის იდეასთან დაკავშირებით ორივე რელიგიის იდეები მსგავსია, თუმცა, არსებობს განსხვავებები, რომელსაც სწორედ მრწამსის სხვაობა განაპირობებს. Მიუხედავად ამისა, არსებობს უნივერსალური სიკეთეები, რომელიც ყველა რელიგისთვის მნიშვნელოვანი და ღირებულია. ვფიქრობ, ამგვარი მარადიული ფასეულობების კონცეფცია ანტიკური ფილოსოფიიდან გვხვდება და შემდგომ კონკრეტიზაციას ჰპოვებს როგორც ისლამში, ასევე ქრსიტიანობაში.